Havalimanında geçen heyecanlı bekleyiş... Tam uçağa binmek üzereyken gelen o anons: "Uçuşunuz iptal edilmiştir." Bu senaryo, ne yazık ki birçok yolcunun kâbusu. Peki, bu durumda haklarınızın ne olduğunu biliyor musunuz? İşte tam bu noktada havacılık hukuku ve onun en önemli parçalarından biri olan yolcu hakları devreye giriyor. Bir uçuş iptali veya can sıkıcı bir uçuş gecikmesi yaşadığınızda, aslında bir dizi yasal korumaya sahipsiniz. Bu korumalar, size sadece bilet iadesi değil, aynı zamanda belirli durumlarda tazminat hakkı da tanır. Bu yazıda, bir yolcu olarak haklarınızı A'dan Z'ye, anlaşılır ve insani bir dille ele alacağız.
Havacılık Hukukunun Temeli: Yolcu Hakları Yönetmeliği (SHY-YOLCU)
Türkiye'deki yolcu haklarının yasal çerçevesini, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) tarafından yayımlanan "Hava Taşıma İşletmeleri Tarafından Yapılan Tarifeli Seferlerde Uçuşa Kabul Edilmeme, Uçuşların İptali ve Ertelenmesi Durumlarında Yolculara Verilecek Hizmetler ve Tazminat Hakkına Dair Yönetmelik" yani kısaca SHY-YOLCU belirler. Bu yönetmelik, Avrupa Birliği'nin ilgili düzenlemesi olan EC 261/2004 ile büyük ölçüde paraleldir. Kapsamı ise oldukça geniştir:
- Türkiye'deki bir havalimanından kalkan tüm uçuşlar (havayolu şirketinin milliyetine bakılmaksızın).
- Türkiye dışındaki bir havalimanından Türkiye'deki bir havalimanına yapılan uçuşlar (sadece havayolu şirketi Türk veya AB merkezli ise).
Bu yönetmelik, havayolu şirketlerinin keyfi uygulamalarının önüne geçerek yolcuyu korumayı amaçlar. Yönetmeliğin tam metnine ve detaylarına SHGM'nin resmi web sitesinden ulaşabilirsiniz.
Uçuş Gecikmelerinde (Rötar) Haklarınız Nelerdir?
Uçuşunuzun gecikmesi, planlarınızı altüst edebilir. Ancak gecikme süresine bağlı olarak havayolu şirketinin size sunmakla yükümlü olduğu hizmetler vardır. Bu haklar "Hizmet Hakkı" olarak adlandırılır.
2-3 Saat Arası Gecikmeler
Eğer uçuşunuz 1500 km veya daha kısa mesafeler için 2 saatten fazla, 1500-3500 km arası mesafeler için 3 saatten fazla gecikirse, havayolu şirketi size şunları sunmak zorundadır:
- Makul ölçüde sıcak ve soğuk içecekler.
- Günün saatine göre yemek veya hafif ara yemek.
- İki adet telefon görüşmesi, faks veya e-posta hizmeti.
5 Saat ve Üzeri Gecikmeler
Gecikme süresi 5 saati aştığında, yukarıdaki hizmet haklarınıza ek olarak iki önemli seçeneğiniz daha doğar:
- Bilet Ücretinin İadesi: Seyahatinizin gerçekleşmeyen kısmı için bilet ücretinin tamamının iadesini talep edebilirsiniz.
- Güzergâh Değişikliği: Mümkün olan en yakın tarihte, benzer koşullarda nihai varış noktanıza ulaşımınızı sağlayacak başka bir uçuş talep edebilirsiniz.
Eğer gecikme bir veya daha fazla gece konaklamayı gerektiriyorsa, havayolu şirketi otelde konaklama ve havalimanı ile konaklama yeri arasındaki transferinizi de karşılamakla yükümlüdür.
Uçuş İptal Edildiğinde Ne Yapmalısınız?
Uçuş iptali, belki de en can sıkıcı durumdur. Ancak bu durumda da haklarınız oldukça nettir. Havayolu şirketi size gecikmelerde olduğu gibi güzergâh değişikliği veya bilet iadesi seçeneklerini sunmak zorundadır. Buna ek olarak, belirli koşullar altında tazminat hakkınız da bulunur.
Tazminat Hakkı ve Koşulları
İptal durumunda tazminat alıp alamayacağınız, havayolunun size ne kadar süre önce haber verdiğine ve iptalin nedenine bağlıdır. Eğer iptal, havayolunun kontrolü dışındaki "olağanüstü haller" (hava muhalefeti, güvenlik riskleri, grevler, politik istikrarsızlık vb.) nedeniyle gerçekleşmediyse ve size zamanında haber verilmediyse tazminat talep edebilirsiniz. Uluslararası havacılık kurallarını düzenleyen Montreal Sözleşmesi de bu gibi durumlarda yolcuyu koruyan temel metinlerden biridir.
Tazminat miktarları uçuş mesafesine göre belirlenir:
- 1500 km'ye kadar olan iç hat uçuşları için: 100 Euro karşılığı Türk Lirası.
- 1500 km'ye kadar olan dış hat uçuşları için: 250 Euro karşılığı Türk Lirası.
- 1500 - 3500 km arası uçuşlar için: 400 Euro karşılığı Türk Lirası.
- 3500 km'den daha uzun uçuşlar için: 600 Euro karşılığı Türk Lirası.
Önemli Not: Eğer havayolu size alternatif bir uçuş teklif ederse ve bu uçuşun varış saati, orijinal uçuştan çok farklı değilse (mesafeye göre 2, 3 veya 4 saati geçmiyorsa), bu tazminat miktarları %50 oranında düşürülebilir.
Overbooking (Uçağa Kabul Edilmeme) Durumu
Bazen havayolları, uçağın kapasitesinden fazla bilet satar. Bu duruma "overbooking" denir. Eğer biletiniz olmasına rağmen uçağa kabul edilmezseniz, bu durum da uçuş iptali ile aynı haklara sahip olmanızı sağlar. Yani, hem hizmet (yemek, içecek, konaklama) hem güzergâh değişikliği/iade hem de yukarıda belirtilen miktarlarda tazminat hakkınız doğar.
Sonuç: Bilinçli Yolcu, Güçlü Yolcu
Gördüğünüz gibi, havacılık hukuku yolcuları havayolu şirketlerinin olası mağduriyetlerine karşı güçlü bir şekilde korumaktadır. Uçuşunuz geciktiğinde, iptal edildiğinde veya uçağa alınmadığınızda çaresiz değilsiniz. Önemli olan, bu haklarınızı bilmek ve doğru adımları atarak talep etmektir. İlk olarak havayolu şirketiyle iletişime geçmeli, çözüm bulamazsanız Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü'ne başvurmalısınız. Unutmayın, haklarını bilen bir yolcu, seyahat deneyimini çok daha güvenli ve kontrollü bir şekilde yaşar.