Eğitimde tasarıma bakış açımızı kökten değiştiren bir yaklaşım olan Understanding by Design (UbD), öğrenme deneyimlerini daha etkili ve anlamlı kılmak için güçlü bir çerçeve sunar. Özellikle "Geriye Dönük Tasarım" prensibi üzerine kurulan bu model, hedeflenen sonuçlardan yola çıkarak ders planlamayı önerir. Peki, bu yenilikçi UbD'nin 3 aşaması nedir ve eğitim süreçlerine nasıl entegre edilir? Bu makalede, geri dönük tasarımın temel adımlarını detaylıca inceleyecek, her bir aşamanın neden kritik olduğunu ve uygulamadaki püf noktalarını ele alacağız. Amacımız, sadece içerik aktarmak değil, öğrencilerin gerçekten neyi anlamalarını istediğimizi netleştirmektir.
UbD Nedir ve Neden Önemlidir?
Understanding by Design (UbD), eğitim programı tasarımında bir felsefe ve pratik bir çerçevedir. Geleneksel yaklaşımların aksine, UbD doğrudan "neyi öğreteceğiz?" sorusuyla başlamaz; bunun yerine, "öğrencilerin neyi anlamalarını istiyoruz ve bu anlayışı nasıl kanıtlayacaklar?" sorusuna odaklanır. Bu yaklaşım, öğretimin ve değerlendirmenin, öğrencilerin derinlemesine anlayış kazanmalarını sağlayacak şekilde hizalanmasını sağlar. Böylece, eğitim süreci daha amaç odaklı, anlamlı ve öğrenci merkezli hale gelir. UbD hakkında daha fazla bilgi almak için Wikipedia'daki Understanding by Design sayfasına göz atabilirsiniz.
Geriye Dönük Tasarımın Kalbi: UbD'nin 3 Aşaması
UbD modelinin temelini oluşturan geriye dönük tasarım (Backward Design), adından da anlaşılacağı gibi, sondan başa doğru bir planlama sürecidir. Bu yaklaşım, öğretmenlere ve eğitimcilere, öğrencilerin gerçekten neyi öğrenmeleri gerektiğini net bir şekilde tanımlama ve bu öğrenmeyi destekleyecek en uygun değerlendirme ve öğretim stratejilerini belirleme konusunda rehberlik eder. İşte bu üç aşama:
1. Aşama: İstenen Sonuçları Belirleme
Bu, tüm tasarım sürecinin başlangıç noktasıdır. Eğitimciler, öğrencilerin dersin sonunda neyi bilmeleri, neyi yapabilmeleri ve neyi anlamaları gerektiğini net bir şekilde tanımlarlar. Bu aşama sadece konu başlıklarını listelemekle sınırlı değildir; öğrencilerin kalıcı ve derinlemesine anlayışlar (Enduring Understandings), temel sorular (Essential Questions) ve ana fikirler (Big Ideas) edinmeleri hedeflenir. Örneğin, bir tarih dersinde sadece olayları değil, o olayların günümüzle bağlantısını ve tekrar etme potansiyelini anlamak gibi. Bu aşama, öğrencinin bilgi ve becerileri gerçek dünya bağlamında nasıl kullanabileceğine odaklanır.
2. Aşama: Kabul Edilebilir Kanıtları Belirleme
İlk aşamada belirlenen istenen sonuçlara ulaşıldığını nasıl bileceğiz? Bu aşama, öğrenci anlayışının kanıtlarını toplamak için kullanılacak değerlendirme yöntemlerini tasarlamaya adanmıştır. Sadece geleneksel testler değil, performans görevleri (Performance Tasks), proje tabanlı çalışmalar, portfolyolar, gözlemler ve kendi kendine değerlendirme gibi çeşitli formatlar kullanılır. Bu değerlendirmeler, öğrencilerin "anladığını göster"melerine olanak tanır. Yani, öğrenciler sadece doğru cevapları değil, bilgiyi uygulayarak, analiz ederek ve sentezleyerek anlayışlarını sergilerler. Bu aşama, değerlendirmelerin öğretim hedefleriyle tam olarak hizalanmasını sağlar.
3. Aşama: Öğrenme Deneyimleri ve Öğretimi Planlama
Son aşama, öğrencilerin 1. aşamadaki istenen sonuçlara ulaşmalarını ve 2. aşamadaki kanıtları sergilemelerini sağlayacak öğrenme deneyimleri ve öğretim faaliyetlerini tasarlamayı içerir. Bu aşamada, öğretmenler en uygun ders materyallerini, öğretim stratejilerini ve öğrenme etkinliklerini seçerler. Sıklıkla ASCD tarafından önerilen WHERE TO kısaltması rehberlik eder (W – Where are we going? H – Hook students. E – Equip students. R – Rethink, Revise, Refine. E – Evaluate. T – Tailor. O – Organize). Bu aşama, esnek bir yaklaşımla, öğrencilerin farklı öğrenme stillerine ve ihtiyaçlarına yanıt verecek şekilde tasarlanmalıdır. Amaç, öğrencilerin aktif katılımla derinlemesine öğrenmelerini sağlamaktır.
UbD Uygulamasında Dikkat Edilmesi Gerekenler
UbD, sadece bir metodoloji değil, aynı zamanda bir zihniyet dönüşümüdür. Başarılı bir uygulama için şunlara dikkat etmek önemlidir:
- Esneklik: Tasarım esnasında veya uygulama sırasında ortaya çıkan yeni ihtiyaçlara göre planları revize etmekten çekinmeyin.
- Derinlik Odaklılık: Çok fazla konuyu yüzeysel geçmek yerine, daha az konuyu derinlemesine işlemeye odaklanın.
- Öğrenci Merkezlilik: Öğrencilerin neyi öğreneceklerinden çok, nasıl öğrenecekleri ve öğrendiklerini nasıl gösterecekleri üzerine yoğunlaşın.
- Sürekli Geri Bildirim: Öğrencilere ve kendi tasarım sürecinize sürekli geri bildirim sağlayın ve bunlardan ders çıkarın.
Geriye dönük tasarım hakkında daha fazla bilgi ve akademik bir bakış açısı için İstanbul Üniversitesi AUZEF'in Eğitim Programları ve Tasarımı kitabına göz atabilirsiniz.
Sonuç
Understanding by Design (UbD), eğitimcilerin dersleri daha etkili, anlamlı ve sonuç odaklı tasarlamalarına olanak tanıyan güçlü bir çerçevedir. Geriye dönük tasarımın 3 aşamasını titizlikle uygulayarak, öğrencilerinizin sadece bilgi ezberlemesini değil, aynı zamanda bu bilgiyi derinlemesine anlamasını ve farklı bağlamlarda uygulayabilmesini sağlayabilirsiniz. Bu yaklaşım, sadece öğrenme çıktılarını iyileştirmekle kalmaz, aynı zamanda öğretmenlerin planlama süreçlerine de netlik ve amaç kazandırır. UbD ile tasarlanmış her ders, öğrencilerin gelecekteki yaşamlarında kullanabilecekleri kalıcı anlayışlar inşa etmeye adanmış bir yolculuktur.