Eğitimde kalıcı öğrenmeyi sağlamak, bilginin ezberlenmesinden öte, öğrencilerin derinlemesine kavrayabilmesini ve öğrendiklerini farklı durumlara aktarabilmesini gerektirir. İşte tam da bu noktada, UbD (Understanding by Design) çerçevesi devreye girer. Geleneksel ders tasarım yaklaşımlarının aksine, Understanding by Design, "geriye dönük tasarım" adını verdiğimiz mantıksal bir sırayla hareket eder. Amacımız, öğrencilerin sadece bilgi edinmesi değil, aynı zamanda öğrendiklerinin anlamını içselleştirmesidir. Bu makalede, UbD'nin temel prensiplerini, üç aşamalı tasarım sürecini ve eğitim pratiklerinizde nasıl uygulayabileceğinizi detaylıca inceleyeceğiz.
Understanding by Design (UbD) Nedir?
Understanding by Design (UbD), eğitimciler Grant Wiggins ve Jay McTighe tarafından geliştirilen, öğrenci merkezli bir müfredat ve ders tasarım çerçevesidir. Temel amacı, öğrencilerin "kalıcı anlama" (enduring understanding) geliştirmelerini sağlamaktır. Yani, öğrencilerin sadece neyi bileceğini değil, neyi anlayacağını, ne yapabileceğini ve neden önemli olduğunu kavramalarını hedefler. UbD, eğitimcileri, öğrenme süreçlerini hedeflenen sonuçlardan başlayarak tasarlamaya teşvik eder.
Geriye Dönük Tasarımın Üç Aşaması
UbD'nin kalbinde, geleneksel "dersi planla, öğret, sonra değerlendir" yaklaşımının tersine çevrilmiş hali olan geriye dönük tasarım (backward design) bulunur. Bu süreç üç temel aşamadan oluşur:
1. Aşama: İstenen Sonuçları Belirleme
Bu aşama, tasarım sürecinin temelini oluşturur. Öğretmenler, öğrencilerin öğrenme süreci sonunda neyi bilmeleri, anlamaları ve yapabilmeleri gerektiğini belirler. Burada odak noktası, müfredatın temel soruları, ana fikirleri ve kalıcı anlamalarıdır. Yani, "Öğrencilerin bu konuda gerçekten neyi kavramalarını istiyorum?" sorusu sorulur. Bu aşamada net hedefler, anlama soruları ve esaslı sorular (essential questions) tanımlanır. Wikipedia'da Understanding by Design hakkında daha fazla bilgi edinebilirsiniz.
2. Aşama: Kabul Edilebilir Kanıtları Belirleme
İstenen sonuçlar belirlendikten sonra, ikinci aşamada öğrencilerin belirlenen hedeflere ulaşıp ulaşmadığını gösteren kanıtlar düşünülür. Bu, notlandırma ölçütlerini belirlemekten ziyade, öğrencilerin kalıcı anlamayı nasıl göstereceklerini planlamaktır. Çeşitli değerlendirme yöntemleri kullanılır: performans görevleri, projeler, sınavlar, gözlemler ve öz değerlendirmeler gibi. Amaç, değerlendirmelerin öğrencilerin gerçek dünya becerilerini ve anlayışlarını yansıtmasını sağlamaktır. Bu aşama, öğrenme çıktılarına uygun, otantik değerlendirme araçlarının geliştirilmesini içerir.
3. Aşama: Öğrenme Deneyimleri ve Öğretim Planlaması
Son aşamada, ilk iki aşamada belirlenen hedefler ve değerlendirmeler doğrultusunda öğrenme etkinlikleri ve öğretim stratejileri tasarlanır. Bu, öğrencilerin istenen sonuçlara ulaşmalarını ve değerlendirmelerde başarılı olmalarını sağlayacak bilgi, beceri ve deneyimlerin planlanmasıdır. Eğitimciler, öğrencilerin merakını uyandıracak, derinlemesine düşünmeye teşvik edecek ve aktif katılımlarını sağlayacak öğretim yöntemleri seçerler. Vanderbilt Üniversitesi'nin Geriye Dönük Tasarım rehberi de bu süreci detaylı açıklar.
Understanding by Design'ın Temel Prensipleri
UbD çerçevesinin etkinliğini artıran bazı temel prensipler şunlardır:
Kalıcı Anlamaya Odaklanma
UbD, sadece bilgi aktarımına değil, öğrencilerin bilgiyi kavrayıp farklı bağlamlarda kullanabilme yeteneğine odaklanır. Bu, öğretim sürecini daha derin ve anlamlı hale getirir.
Otantik Değerlendirme
Öğrenci başarıları, gerçek dünya görevlerine benzeyen otantik değerlendirme araçlarıyla ölçülür. Bu, öğrencilerin öğrendiklerini gerçek hayatta nasıl uygulayacaklarını göstermelerine olanak tanır.
Esaslı Sorular
Esaslı sorular, öğrencilerin merakını uyandıran, sürekli düşünmelerini sağlayan ve birden fazla doğru cevabı olmayan derin soruları içerir. Bu sorular, öğrenmeyi daha sorgulayıcı ve keşfedici bir sürece dönüştürür.
Geri Bildirim Döngüsü
UbD, sürekli geri bildirim ve revizyonu teşvik eder. Hem öğretmenler hem de öğrenciler için, öğrenme sürecinin etkinliğini artırmak amacıyla sürekli iyileştirmeler yapılır.
UbD Neden Önemlidir?
Understanding by Design, eğitimcilere ve öğrencilere birçok fayda sağlar:
- Netlik: Öğrenme hedeflerini netleştirir ve tüm öğretim faaliyetlerini bu hedeflerle hizalar.
- Odaklanma: Müfredattaki "bilgi yığılmasını" azaltarak en önemli öğrenmelere odaklanmayı sağlar.
- Öğrenci Katılımı: Öğrencilerin neden öğrendiklerini anlamalarına yardımcı olarak motivasyonlarını artırır.
- Etkili Değerlendirme: Öğrenme çıktılarına gerçekten hizmet eden değerlendirmelerin tasarlanmasını sağlar.
- Kalıcı Anlama: Bilginin uzun vadede akılda kalmasını ve transfer edilebilir olmasını destekler.
Eğitim Pratiklerinde UbD Uygulaması
UbD çerçevesini sınıflarınıza entegre etmek, başlangıçta biraz zaman ve çaba gerektirse de, uzun vadede daha etkili ve anlamlı öğrenme deneyimleri sunar. Sürece küçük adımlarla başlayabilir, mevcut ders planlarınızı bu çerçeveye göre yeniden düzenleyebilirsiniz. Önemli olan, öğretim sürecine tersten bakma alışkanlığını kazanmak ve her kararı "öğrencilerin neyi anlamalarını istiyorum?" sorusu etrafında şekillendirmektir. Sürekli geri bildirim alarak ve planlarınızı iyileştirerek, öğrencilerinizin kalıcı anlamaya ulaşmalarına yardımcı olabilirsiniz.
Sonuç
UbD (Understanding by Design) çerçevesi, eğitimde sadece neyin öğretildiği değil, neyin öğrenildiği ve anlaşıldığı üzerine derinlemesine düşünmeye teşvik eden güçlü bir araçtır. Geriye dönük tasarımın üç aşaması – istenen sonuçları belirleme, kabul edilebilir kanıtları belirleme ve öğrenme deneyimlerini planlama – eğitimcilere, öğrencilerin gerçek bilgi ve becerileri edinmeleri için sistematik bir yol sunar. Bu yaklaşımla, müfredat geliştirme ve ders tasarımı, ezberden ziyade anlamaya odaklanan, daha etkili ve öğrenci merkezli bir yapıya kavuşur. UbD'yi benimsemek, eğitimcileri öğrencileri için daha anlamlı ve kalıcı öğrenme yolculukları tasarlamaya teşvik eder.