Bir blog yazısı kaleme aldınız, harika bir fotoğraf çektiniz veya aylardır üzerinde çalıştığınız o mobil uygulamanın kodlarını tamamladınız. Emeğinizin ve yaratıcılığınızın bir ürünü olan bu eserler, sizin için ne kadar değerliyse, yasalar nezdinde de o kadar değerlidir. İşte bu noktada telif hakları devreye giriyor. Peki, sıkça duyduğumuz bu telif hakları nedir ve en önemlisi, eserlerinizi nasıl korursunuz? Bu yazıda, bir içerik üreticisi, sanatçı veya girişimci olarak sahip olduğunuz hakları ve bu hakları nasıl güvence altına alabileceğinizi yalın bir dille anlatacağız.
Telif Hakkı (Copyright) Tam Olarak Nedir?
Telif hakkı, en basit tanımıyla, bir kişinin fikir ve sanat eseri üzerindeki hukuki haklarının bütünüdür. Bu hak, eserin yaratıldığı andan itibaren otomatik olarak doğar ve sahibine eseri üzerinde belirli münhasır yetkiler tanır. Bu yetkiler arasında eseri çoğaltma, yayma, işleme, temsil etme ve dijital ortamlarda erişime sunma gibi eylemler bulunur. Türkiye'de telif hakları, temel olarak 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) ile korunmaktadır. Bu kanunun amacı, eser sahiplerinin manevi ve mali haklarını koruyarak yaratıcılığı teşvik etmektir.
Unutulmaması gereken önemli bir nokta, telif hakkının "fikri" değil, fikrin somut bir forma bürünmüş "ifade ediliş biçimini" koruduğudur. Yani aklınızdaki bir roman konusu değil, o konuyu işleyerek yazdığınız roman metni telif hakkı koruması altındadır.
Hangi Eserler Telif Hakkı Koruması Altındadır?
FSEK kapsamında korunan eserler oldukça geniş bir yelpazeyi kapsar. Eserin koruma altına alınabilmesi için sahibinin özelliğini taşıması ve kanunda sayılan eser türlerinden birine girmesi yeterlidir. İşte başlıca eser kategorileri:
İlim ve Edebiyat Eserleri
Bu kategori, dil ve yazı ile ifade edilen her türlü eseri içerir. Kitaplar, makaleler, şiirler, senaryolar, bilgisayar programları, veri tabanları ve hatta konferanslarda yapılan konuşmalar bu gruba dahildir.
Musiki Eserleri
Sözlü veya sözsüz, her türlü beste musiki eseri olarak kabul edilir. Bir şarkının hem bestesi hem de güftesi ayrı ayrı korunabileceği gibi, bir bütün olarak da korunur.
Güzel Sanat Eserleri
Estetik bir değere sahip olan görsel eserlerdir. Yağlıboya tablolar, heykeller, mimari projeler, tasarımlar, karikatürler ve fotoğrafik eserler bu kategori altında yer alır.
Sinema Eserleri
Senaryo, diyalog, müzik ve görselliğin bir araya geldiği filmler, belgeseller, çizgi filmler ve reklam filmleri gibi her türlü görsel-işitsel yapım sinema eseri olarak korunur.
Eserlerinizi Yasal Olarak Nasıl Korursunuz?
Gelelim en can alıcı soruya: Emeğinizin karşılığı olan bu eserleri izinsiz kullanımlara karşı nasıl koruyabilirsiniz? Sanılanın aksine bu süreç karmaşık olmak zorunda değil.
1. Koruma Otomatik Başlar: Tescil Zorunlu Değildir!
En önemli bilgiyle başlayalım: Telif hakkı, eserinizi oluşturduğunuz ve somut bir şekilde ortaya koyduğunuz anda kendiliğinden doğar. Yani bir şarkıyı bestelediğiniz, bir fotoğrafı çektiğiniz veya bir yazıyı yazdığınız an, o eserin telif hakları size aittir. Bu hakkın doğması için herhangi bir kuruma başvuru yapmanız veya tescil ettirmeniz gerekmez. Bu durum, "tescilsiz koruma" ilkesi olarak bilinir.
2. İsteğe Bağlı Tescil ve Noter Onayı: Neden Önemli?
Tescil zorunlu olmasa da, olası bir hak ihlali durumunda ispat kolaylığı sağlaması açısından oldukça faydalıdır. Eserinizin size ait olduğunu ve hangi tarihte oluşturulduğunu resmi olarak kanıtlamak, davalarda elinizi güçlendirir. Bu işlem için iki yaygın yöntem bulunur:
- İsteğe Bağlı Kayıt-Tescil: Sinema ve müzik eserleri ile bilgisayar oyunları için zorunlu olan bandrol ve tescil işlemi, diğer eser türleri için isteğe bağlıdır. Eserinizin size ait olduğunu resmi olarak kaydettirmek isterseniz, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü'ne başvurarak isteğe bağlı kayıt-tescil yaptırabilirsiniz.
- Noter Onayı: Eserinizi oluşturduğunuz tarihi ispatlamanın bir diğer etkili yolu da noter aracılığıyla tespit yaptırmaktır. Eserinizin bir kopyasını notere götürerek o tarihte mevcut olduğunu onaylatabilirsiniz. Bu, özellikle dijital eserler için pratik bir yöntemdir.
3. Dijital Eserler İçin Pratik Koruma Yöntemleri
Günümüzde eserlerin büyük çoğunluğu dijital ortamda üretiliyor ve paylaşılıyor. Bu durum, bazı ek önlemleri gerekli kılar:
- Tarih Damgası (Timestamping): Eserinize güvenilir bir zaman damgası hizmetiyle dijital bir imza ekleyerek, o dosyanın belirli bir tarihten önce var olduğunu kanıtlayabilirsiniz.
- Copyright Uyarısı Eklemek: Eserlerinizin altına "© [Yıl] [Eser Sahibi Adı Soyadı]. Tüm hakları saklıdır." gibi bir ibare eklemek, yasal bir zorunluluk olmasa da kötü niyetli kişilere karşı caydırıcı bir uyarı niteliği taşır.
- Filigran (Watermark) Kullanımı: Özellikle fotoğraf ve video gibi görsel eserlerinize, kimliğinizi belli eden şeffaf bir filigran ekleyerek izinsiz kullanımı zorlaştırabilirsiniz.
Sonuç olarak; Emeğiniz Değerlidir, Onu Koruyun
Telif hakları, yaratıcı emeğinizi koruyan en temel kalkandır. Bir eseri ortaya koyduğunuz andan itibaren bu hakların doğal olarak sahibi olduğunuzu bilmek, size büyük bir güç verir. Tescil gibi ek adımlar zorunlu olmasa da, eserinizin sahipliğini ispatlamanız gerektiğinde hayat kurtarıcı olabilir. Unutmayın, ürettiğiniz her özgün içerik değerlidir ve bu değeri korumak sizin en doğal hakkınızdır.