Hayatın kaynağı olan su, ekosistemin ve insan sağlığının en temel yapı taşıdır. Ancak endüstriyel atıklar, tarımsal kimyasallar veya kentsel ihmaller nedeniyle bu değerli kaynağımız kirlendiğinde ne yapabiliriz? İşte bu noktada, sessiz kalmak yerine haklarımızı bilmek ve harekete geçmek büyük önem taşır. Su kirliliği davaları, kirliliğe neden olanlara karşı yasal yollarla mücadele etme imkanı sunar. Bu yazıda, karmaşık gibi görünen hukuki süreçler hakkında size yol gösterecek ve bu mücadelede sahip olduğunuz haklarınız konusunda sizi aydınlatacağız.
Su Kirliliği Nedir ve Hukuki Sorumluluk Kime Aittir?
En basit tanımıyla su kirliliği, suyun doğal özelliklerinin insan faaliyetleri sonucu bozulmasıdır. Bu bozulma, suyun fiziksel, kimyasal ve biyolojik yapısını değiştirerek canlı yaşamı için tehlikeli hale getirir. Türk hukuk sisteminde su kirliliği, ciddi bir çevre suçu olarak kabul edilir ve yasal çerçevesi net bir şekilde çizilmiştir.
Temel ilke "kirleten öder" prensibidir. Yani, kirliliğe sebep olan gerçek veya tüzel kişiler (fabrikalar, belediyeler, tarım işletmeleri vb.), yol açtıkları zararın sonuçlarından hukuken sorumludur. Bu sorumluluk, hem çevrenin eski haline getirilmesini hem de kirlilikten zarar görenlerin kayıplarının tazmin edilmesini kapsar. 2872 sayılı Çevre Kanunu, bu konuda temel yasal dayanağı oluşturur ve çevreyi kirletenlere karşı uygulanacak idari ve cezai yaptırımları düzenler.
Kimler Su Kirliliği Davası Açabilir?
Su kirliliğine karşı hukuki mücadele başlatma hakkı sadece doğrudan zarar görenlerle sınırlı değildir. Bu konuda dava açma ehliyetine sahip olanları şöyle sıralayabiliriz:
- Doğrudan Zarar Görenler: Tarlası kirlenen çiftçiler, balık popülasyonu azalan balıkçılar, mülkünün değeri düşen veya sağlığı bozulan vatandaşlar.
- Çevre Dernekleri ve Vakıflar: Tüzüklerinde çevreyi koruma amacı bulunan sivil toplum kuruluşları, kamu yararını gözeterek dava açabilirler.
- Kamu Kurumları: Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve ilgili belediyeler gibi idari kurumlar, kirliliğe müdahale etme ve yasal süreç başlatma yetkisine sahiptir.
Adım Adım Hukuki Süreç: Su Kirliliğine Karşı Nasıl Harekete Geçilir?
Hukuki süreç, doğru adımlar atıldığında etkili sonuçlar verebilir. İşte izlenmesi gereken temel yol haritası:
1. Adım: Delil Toplama ve Durum Tespiti
Bir davanın en kritik aşaması delillerdir. Kirliliğin varlığını ve kaynağını ispatlamak için somut kanıtlara ihtiyacınız olacaktır. Bu kanıtlar şunları içerebilir:
- Kirliliğin kaynağını ve etkilerini gösteren fotoğraf ve videolar.
- Yetkili bir laboratuvardan alınmış su numunesi analiz raporları.
- Konu hakkında uzman görüşleri ve bilirkişi raporları.
- Kirliliğe tanık olan kişilerin ifadeleri.
- Mahkemeden “delil tespiti” talebinde bulunarak durumun resmi olarak kayıt altına alınmasını sağlamak.
2. Adım: İdari Başvuru Yolları
Mahkemeye gitmeden önce genellikle idari başvuru yollarını tüketmek gerekir. Kirlilik sorununu ilgili kurumlara resmi olarak bildirmelisiniz. Başvurabileceğiniz kurumlar:
- Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlükleri: Kirlilik denetimi yapma ve ceza kesme yetkisine sahiptirler.
- Belediyeler: Özellikle kendi sınırları içindeki kirlilik kaynaklarına müdahale etme yükümlülükleri vardır.
- CİMER (Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi): Şikayetlerinizi ilgili kurumlara iletmek için etkili bir kanaldır.
İdari kurumlar şikayetinize yanıt vermezse veya verdikleri yanıt yetersiz kalırsa, dava açma hakkınız doğar.
3. Adım: Dava Türleri ve Mahkeme Süreci
Su kirliliğine karşı açılabilecek temel dava türleri şunlardır:
- İptal Davası: Kirliliğe neden olan bir tesisin çevre izninin veya ruhsatının hukuka aykırı olduğunu düşünüyorsanız, bu idari işlemin iptali için İdare Mahkemesi'nde dava açabilirsiniz.
- Tazminat Davası: Kirlilik nedeniyle uğradığınız maddi (mahsul kaybı, hayvan ölümleri, mülk değerinde düşüş vb.) ve manevi (yaşadığınız üzüntü, endişe vb.) zararların karşılanması için Asliye Hukuk Mahkemesi'nde tazminat davası açabilirsiniz.
- Ceza Davası: Çevrenin kasten veya taksirle kirletilmesi Türk Ceza Kanunu'nda bir suçtur. Cumhuriyet Savcılığı'na suç duyurusunda bulunarak sorumluların cezalandırılmasını talep edebilirsiniz.
Haklarınız: Mahkemeden Neler Talep Edebilirsiniz?
Açacağınız davada, durumun niteliğine göre mahkemeden birçok talepte bulunabilirsiniz. Başlıca haklarınız şunlardır:
- Kirliliğe neden olan faaliyetin durdurulması veya önlenmesi (ihtiyati tedbir).
- Kirletilen su kaynağının ve çevrenin eski haline getirilmesi (ıslah edilmesi).
- Uğradığınız tüm maddi ve manevi zararların tazmin edilmesi.
- Hukuka aykırı idari izin ve ruhsatların iptal edilmesi.
Unutmayın ki su, sadece bugünün değil, gelecek nesillerin de hakkıdır. Bu hakkı korumak için sivil toplumun ve bireylerin bilinçli olması büyük önem taşır. TEMA Vakfı gibi kuruluşlar, su varlıklarının korunması için önemli savunuculuk faaliyetleri yürütmektedir.
Sonuç: Temiz Su İçin Harekete Geçin
Su kirliliği, görmezden gelinebilecek bir sorun değildir. Hukuk sistemi, vatandaşlara ve sivil topluma bu soruna karşı durma ve sorumlulardan hesap sorma imkanı tanımaktadır. Delillerinizi toplayarak, doğru idari ve hukuki adımları atarak hem kendi haklarınızı koruyabilir hem de en değerli doğal varlığımız olan suyu koruma mücadelesine önemli bir katkı sunabilirsiniz. Bu süreçte bir avukattan profesyonel destek almak, haklarınızı en etkili şekilde kullanmanızı sağlayacaktır.