Boşanma davaları, ailelerin hayatında önemli dönüm noktalarıdır. Bu süreçte en hassas konulardan biri de çocukların velayeti meselesidir. Geleneksel olarak tek bir ebeveyne verilen velayet uygulamalarının yanı sıra, son yıllarda Türkiye'de de giderek daha fazla konuşulan ve uygulanan ortak velayet kavramı öne çıkmaktadır. Peki, ortak velayet nedir ve boşanma süreçlerinde nasıl bir rol oynar? Bu makalemizde, ortak velayetin hukuki çerçevesini, Türkiye'deki uygulamalarını, ebeveynler ve çocuklar için sunduğu potansiyel avantajları ile dezavantajlarını detaylıca ele alacağız.
Ortak Velayet Kavramı ve Hukuki Temelleri
Ortak velayet, evlilik birliği sona erdiğinde, çocukların velayetinin tek bir ebeveyne verilmesi yerine, her iki ebeveyn tarafından birlikte kullanılmaya devam edilmesi durumudur. Bu modelde, çocukların eğitimi, sağlığı, yaşam yeri gibi önemli konulardaki kararların tamamı veya büyük bir kısmı, ayrılmış olsalar dahi anne ve baba tarafından müştereken alınır. Temel amacı, çocuğun her iki ebeveynle de güçlü bir ilişki kurmaya devam etmesini sağlamak ve boşanma sonrası yaşamında her iki tarafın da aktif rol almasına olanak tanımaktır.
Türkiye'de Ortak Velayet Uygulamaları
Türk Hukukunda Ortak Velayetin Gelişimi
Türk Medeni Kanunu'nda (TMK) ortak velayet kavramı açıkça düzenlenmemiş olsa da, Yargıtay kararları ve Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler, bu uygulamanın önünü açmıştır. Özellikle Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararları, çocuğun menfaati ilkesini ön plana çıkararak, boşanma sonrası dahi her iki ebeveynle de kişisel ilişki kurma hakkının önemini vurgulamıştır. Bu doğrultuda, Yargıtay'ın 2017 yılında verdiği kararla, belirli koşullar altında ortak velayetin Türk hukukunda uygulanabileceği kabul edilmiştir. Bu kararlar, ailelerin boşanma davalarında velayet konusunda yeni bir seçenekle karşılaşmasını sağlamıştır.
Ortak Velayete Geçiş Süreci
Ortak velayet kararı, genellikle iki şekilde ortaya çıkabilir: Ebeveynlerin karşılıklı anlaşmasıyla ya da mahkeme tarafından çocuğun üstün yararı gözetilerek. Anlaşmalı boşanmalarda, taraflar velayet konusunda mutabık kalıp ortak velayeti tercih edebilirler. Çekişmeli boşanmalarda ise, mahkeme; ebeveynlerin uzlaşma yeteneklerini, çocuğun yaşını, olgunluğunu, isteklerini ve her iki ebeveynin de çocuğun bakımı ve eğitimindeki rolünü değerlendirerek ortak velayet kararı verebilir. Mahkeme, bu kararı verirken çocuğun menfaatini her zaman en öncelikli kriter olarak kabul eder ve ebeveynler arasındaki iletişimin sağlıklı olup olmadığını da göz önünde bulundurur.
Ortak Velayetin Avantajları
- Çocuğun Her İki Ebeveynle İlişkisinin Devamı: Çocuğun boşanma sonrası her iki ebeveynle de düzenli ve anlamlı bir ilişki sürdürmesine olanak tanır, bu da çocuğun psikolojik sağlığı için kritik öneme sahiptir.
- Ebeveynlerin Sorumluluk Paylaşımı: Çocuk yetiştirmenin getirdiği yükümlülükler (finansal, eğitsel, duygusal) her iki ebeveyn arasında dağıldığı için, tarafların üzerindeki baskı azalır.
- Daha Az Çatışma Potansiyeli: Ebeveynler, çocukla ilgili kararları birlikte almak zorunda kaldıklarından, aralarındaki diyaloğu sürdürme eğiliminde olurlar. Bu durum, gelecekteki potansiyel anlaşmazlıkları en aza indirebilir.
- Çocuğun Güven Duygusu: Çocuğun kendisini terk edilmiş hissetmesinin önüne geçilir ve her iki ebeveynin de hayatında aktif rol aldığına dair güvence sağlanır.
Ortak Velayetin Dezavantajları ve Zorlukları
- Ebeveynler Arası Yüksek İşbirliği Gereksinimi: En büyük zorluk, ayrılmış ebeveynler arasında sürekli ve yapıcı bir iletişim ile işbirliği gerekliliğidir. Anlaşmazlıklar çocuğun menfaatlerini olumsuz etkileyebilir.
- Lojistik Zorluklar: Çocuğun iki farklı ev arasında geçiş yapması, okul, sosyal aktiviteler gibi konularda koordinasyon zorluklarına yol açabilir.
- Çocuğun Uyum Sorunları: Özellikle küçük çocuklar veya hassas mizaçlı çocuklar için iki farklı yaşam alanına adaptasyon süreci zorlayıcı olabilir.
- Sınırların Belirsizliği: Ebeveynler arasındaki roller ve sorumluluklar net bir şekilde belirlenmezse, bu durum çocuğun kafasını karıştırabilir ve disiplin sorunlarına yol açabilir.
Ortak Velayet Kararında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Ortak velayet, her aile için uygun bir çözüm değildir. Bu kararı almadan önce ebeveynlerin dikkat etmesi gereken bazı önemli noktalar bulunmaktadır:
- İletişim Becerileri: Ebeveynlerin birbirleriyle açık ve saygılı bir şekilde iletişim kurabilme yeteneği hayati öneme sahiptir.
- Çocuğun Yaşı ve Olgunluğu: Küçük çocuklar için lojistik düzenlemeler daha zorlayıcı olabilirken, ergenlik çağındaki çocukların görüşleri daha fazla dikkate alınmalıdır.
- Coğrafi Yakınlık: Ebeveynlerin birbirine yakın yaşaması, çocuğun okul ve sosyal çevresini koruması açısından avantaj sağlar.
- Çocuğun İhtiyaçları ve İstekleri: Her zaman çocuğun üstün yararı ve onun ihtiyaçları öncelikli olmalıdır. Gerekirse, bir çocuk psikologundan veya pedagogundan destek alınabilir.
Türkiye'de ortak velayet uygulamalarına ve Yargıtay'ın bu konudaki önemli kararlarına dair daha detaylı bilgi için Ergün Özcan Hukuk Bürosu'nun ilgili makalesini inceleyebilirsiniz.
Sonuç
Ortak velayet, modern boşanma süreçlerinde çocukların ebeveynleriyle olan bağlarını koruması ve sağlıklı bir gelişim sürdürmesi adına önemli bir alternatif sunmaktadır. Türkiye'de son yıllarda giderek artan bir uygulama alanı bulan bu model, ebeveynler arasında güçlü bir işbirliği ve çocuğun menfaatini merkeze alan bir yaklaşım gerektirir. Her ne kadar bazı zorlukları olsa da, doğru koşullar altında ve bilinçli ebeveynlik yaklaşımlarıyla ortak velayet, boşanmanın çocuklar üzerindeki olumsuz etkilerini minimize etme potansiyeline sahiptir. Unutulmamalıdır ki, velayet kararı ne olursa olsun, en önemli unsur çocuğun huzur ve mutluluğudur.