İşçilik Alacakları Nelerdir?
İşçi ve işveren arasındaki ilişki sona erdiğinde veya devam ederken, işçinin hak ettiği ancak işveren tarafından ödenmeyen ücret ve tazminatların tümü "işçilik alacağı" olarak adlandırılır. En sık karşılaşılan alacak türleri şunlardır:
Kıdem Tazminatı
İşçinin, kanunda belirtilen asgari çalışma süresini (en az 1 yıl) doldurduktan sonra iş sözleşmesinin kanunda sayılan belirli nedenlerle sona ermesi durumunda hak kazandığı bir tazminat türüdür.
İhbar Tazminatı
İş sözleşmesini bildirim sürelerine uymadan fesheden tarafın (işçi veya işveren), karşı tarafa ödemesi gereken tazminattır. İşveren sizi aniden işten çıkardıysa bu tazminatı talep edebilirsiniz.
Fazla Mesai Ücreti
Haftalık yasal çalışma süresi olan 45 saati aşan çalışmalar için ödenmesi gereken, normal saat ücretinin %50 fazlasıyla hesaplanan ücrettir.
Yıllık İzin Ücreti
İşçinin hak ettiği ancak kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücretlerin, iş sözleşmesinin sona ermesiyle birlikte ödenmesi gerekir.
UBGT (Ulusal Bayram ve Genel Tatil) Alacakları
Resmi ve dini bayramlar ile diğer genel tatil günlerinde çalışan işçiye, çalıştığı her gün için ek bir günlük ücret ödenmesi zorunludur.
Dava Açmadan Önceki Zorunlu Adım: Arabuluculuk
Bilmeniz gereken en önemli konulardan biri, 2018 yılından itibaren kıdem, ihbar, fazla mesai gibi birçok işçilik alacağı davası için arabuluculuğun zorunlu bir ön şart haline gelmiş olmasıdır. Yani, doğrudan mahkemeye gidip dava açamazsınız. Önce arabulucuya başvurmanız gerekir. Bu süreç, tarafların mahkemeye gitmeden, tarafsız bir arabulucu eşliğinde anlaşmaya çalışmalarını hedefler. Arabuluculuk sürecinin sonunda anlaşma sağlanamazsa, "anlaşamama son tutanağı" düzenlenir. Dava açabilmek için bu tutanağa sahip olmanız şarttır. Bu zorunluluk, 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ile düzenlenmiştir.
İşçilik Alacağı Davası Nasıl Açılır? Adım Adım Dava Süreci
Arabuluculuk sürecinde anlaşma sağlanamadıysa, artık dava açma hakkınız doğar. İşte izlemeniz gereken adımlar:
Adım 1: Yetkili Mahkemenin Belirlenmesi
İşçilik alacakları için açılacak davalarda görevli mahkeme İş Mahkemeleridir. Yetkili mahkeme ise genellikle davalı işverenin yerleşim yeri veya işin yapıldığı yer mahkemesidir. Yani, şirketin merkezinin veya çalıştığınız şubenin bulunduğu yerdeki İş Mahkemesi'ne başvurmalısınız.
Adım 2: Dava Dilekçesinin Hazırlanması
Dava, tüm taleplerinizi, delillerinizi ve yasal dayanaklarınızı içeren bir dava dilekçesi ile açılır. Dilekçede şu unsurlar bulunmalıdır:
- Tarafların (sizin ve işverenin) kimlik ve adres bilgileri
- Talep ettiğiniz alacakların (kıdem, ihbar, fazla mesai vb.) türü ve (mümkünse) net tutarları
- Çalışma süreniz, göreviniz, en son aldığınız maaş gibi bilgiler
- Dayandığınız delillerin listesi (tanık, maaş bordrosu, banka dekontu vb.)
- Arabuluculuk anlaşamama tutanağının tarihi ve numarası
Bu aşamada bir avukattan destek almak, hak kaybı yaşamanızı önlemek adına kritik öneme sahiptir.
Adım 3: Dava Sürecinin İşleyişi
Dilekçenizi mahkemeye sunduktan sonra yargılama süreci başlar. Bu süreç genel olarak; dilekçelerin karşılıklı sunulması, ön inceleme duruşması, delillerin toplanması (tanıkların dinlenmesi, bilirkişi raporu alınması), duruşmalar ve son olarak mahkemenin kararını açıklaması aşamalarından oluşur. Dava dosyanızın durumunu ve duruşma tarihlerini UYAP Vatandaş Portalı üzerinden e-Devlet şifrenizle takip edebilirsiniz.
Dava Sürecinde Dikkat Edilmesi Gerekenler ve İspat Yükü
İş davalarında ispat yükü, yani bir iddianın doğruluğunu kanıtlama sorumluluğu, büyük ölçüde işçiye aittir. Fazla mesai yaptığınızı, tatil günlerinde çalıştığınızı veya maaşınızın bir kısmını elden aldığınızı sizin ispatlamanız beklenir. Bu nedenle elinizdeki tüm belgeleri saklamanız çok önemlidir. Geçerli deliller arasında;
- Maaş bordroları
- Banka kayıtları ve dekontlar
- İş sözleşmesi
- SGK hizmet dökümü
- İşe giriş ve çıkış saatlerini gösteren kayıtlar
- Şirket içi e-posta veya mesajlaşma (WhatsApp vb.) yazışmaları
- Tanık beyanları (sizinle birlikte çalışmış ve çalışma koşullarınıza şahit olan kişiler)
gibi birçok kanıt bulunmaktadır.
Sonuç
Ödenmeyen işçilik alacaklarınız için hak arama süreci, ilk bakışta karmaşık ve yorucu görünebilir. Ancak haklarınızı bilmek ve doğru adımları atmak, bu süreci başarıyla yönetmenizi sağlar. Özetle, önce alacaklarınızın neler olduğunu belirlemeli, ardından zorunlu arabuluculuk yolunu denemeli ve anlaşma olmazsa elinizdeki delillerle birlikte İş Mahkemesi'nde dava açmalısınız. Bu yolculukta profesyonel bir hukuki destek almak, haklarınıza en doğru ve hızlı şekilde kavuşmanız için en güvenli yoldur.