Ticari hayatın vazgeçilmez unsurlarından olan kambiyo senetleri, yani bono, poliçe ve çekler, alacakların güvence altına alınmasında kilit rol oynar. Ancak bu değerli evraklarla ilgili yaşanabilecek uyuşmazlıklar, tarafları karmaşık hukuki süreçlere sürükleyebilir. İşte bu noktada kambiyo senedi davası devreye girer. Elinizdeki bir senedin tahsili için icra takibi başlatmak ya da kaybettiğiniz bir senedin hükümsüz kalması için iptal davası açmak, bu süreçlerin en bilinen örnekleridir. Bu rehberimizde, kambiyo senetlerinden doğan davaları ve çözüm yollarını, bir uzmanın bakış açısıyla, anlaşılır bir dille ele alacağız.
Kambiyo Senedi Nedir ve Türleri Nelerdir?
Kambiyo senedi, en basit tanımıyla, belirli bir meblağın kayıtsız şartsız ödenmesi taahhüdünü içeren, kanunen belirlenmiş sıkı şekil şartlarına tabi kıymetli bir evraktır. Bu senetler, ticari işlemlerde nakit akışını kolaylaştırır ve alacaklıya güçlü bir hukuki güvence sağlar. Türk Ticaret Kanunu'nda düzenlenen temel kambiyo senedi türleri şunlardır:
Poliçe
Üç taraflı bir ilişkiyi ifade eder. Düzenleyen (keşideci), lehtar (alacaklı) ve muhatap (borçlu) arasında bir ödeme emri niteliğindedir. Düzenleyen, muhataba, lehtara belirli bir bedeli ödemesi için talimat verir.
Bono (Emre Muharrer Senet)
Ticari hayatta en sık karşılaşılan senet türüdür. İki taraflı bir ilişkiye dayanır. Düzenleyen (borçlu), lehtara (alacaklı) belirli bir tarihte, belirli bir bedeli kayıtsız şartsız ödemeyi taahhüt eder. Klasik "senet" olarak bilinen evrak aslında bonodur.
Çek
Bir ödeme aracı olarak işlev görür. Düzenleyen, muhatap olan bankaya, lehtara (veya hamile) çekte yazılı bedeli ödemesi için talimat verir. Diğer senetlerden farklı olarak bir kredi aracı değil, bir ödeme aracıdır.
Kambiyo Senetlerine Özgü Haciz Yolu (İcra Takibi)
Vadesi geldiği halde ödenmeyen bir kambiyo senediniz varsa, alacağınızı tahsil etmek için genel mahkemelerde dava açmak yerine çok daha hızlı bir yol olan "kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla icra takibi" başlatabilirsiniz. Bu yol, alacaklıya büyük kolaylık sağlar.
Takip Talebi ve Ödeme Emri
Alacaklı, senedin aslı ve bir örneği ile birlikte yetkili icra dairesine başvurarak takip talebinde bulunur. İcra dairesi, borçluya bir ödeme emri gönderir. Bu ödeme emrinde borçlunun borcunu 10 gün içinde ödemesi, borcu olmadığına veya senedin kambiyo senedi vasfını taşımadığına inanıyorsa 5 gün içinde icra mahkemesine bir dilekçe ile itiraz etmesi gerektiği belirtilir.
Borca İtiraz Süreci
Borçlu, 5 günlük süre içinde borca veya imzaya itiraz edebilir.
- İmzaya İtiraz: Borçlu, senetteki imzanın kendisine ait olmadığını iddia ediyorsa, bunu açıkça ve ayrıca belirtmelidir. Bu durumda mahkeme, imza incelemesi yapar.
- Borca İtiraz: Borcun ödendiği, vadesinin gelmediği, takas edildiği gibi iddialarla borcun esasına itiraz edilebilir. Bu itiraz, takibi kendiliğinden durdurmaz. Alacaklının, itirazın kaldırılması için icra mahkemesinde dava açması gerekir.
Kambiyo Senedinin Kaybolması Durumunda İptal Davası
Elinizdeki bir bono, poliçe veya çekin çalınması ya da kaybolması (zayi olması), ciddi riskler taşır. Özellikle hamiline yazılı bir çek, bulan kişi tarafından kötü niyetle kullanılabilir. Bu gibi durumlarda, senedin kötü niyetli kişilerin elinde bir hak doğurmasını engellemek ve kendi alacak hakkınızı korumak için senedin iptali davası açmanız zorunludur.
İptal Davası Nedir ve Neden Gereklidir?
İptal davası, rıza dışı elden çıkan bir kıymetli evrakın geçersiz kılınması ve hak sahibinin, senet olmaksızın hakkını talep edebilmesini sağlamak amacıyla açılır. Mahkeme, gerekli ilanları yaparak senedi elinde bulunduran kişiye senedi ibraz etmesi için süre tanır. Süre sonunda senet ibraz edilmezse, mahkeme o senedin iptaline karar verir. Bu kararla birlikte, eski senet artık hükümsüz hale gelir. Konuyla ilgili detaylı hukuki süreçler hakkında Türkiye Barolar Birliği gibi kurumsal kaynaklardan da bilgi alınabilir.
Dava Süreci Nasıl İşler?
- Hak sahibi, senedin zayi olduğunu ispatlayan delillerle birlikte yetkili Asliye Ticaret Mahkemesi'ne başvurur.
- Mahkeme, talebi uygun görürse, senedi elinde bulunduran kişinin belirli bir süre içinde (genellikle en az 6 ay) senedi mahkemeye sunması için Ticaret Sicili Gazetesi'nde en az üç defa ilan yapar.
- İlan süresi içinde senet mahkemeye sunulmazsa, mahkeme senedin iptaline karar verir.
Sonuç
Kambiyo senetleri, ticari hayatın temel taşlarıdır ancak onlardan doğan hukuki süreçler dikkat ve bilgi gerektirir. Alacağın tahsili için başlatılan icra takibi ile senedin kaybolması durumunda açılan iptal davası, bu süreçlerin en önemli iki ayağını oluşturur. Her iki yolun da kendine özgü süreleri, şekil şartları ve prosedürleri vardır. Bu karmaşık ve hak kayıplarına yol açabilecek süreçlerde hata yapmamak adına, bir avukattan profesyonel hukuki destek almak, haklarınızı en doğru ve etkili şekilde korumanızı sağlayacaktır.