Miras kalan bir ev, tarla veya arsa... Birden fazla kişinin hak sahibi olduğu bu gibi durumlarda, ortaklar arasında anlaşmazlık yaşanması oldukça doğaldır. İşte bu noktada, hukuki bir çözüm olarak izale-i şüyu, yani halk arasında bilinen adıyla ortaklığın giderilmesi davası devreye girer. Bu dava, paylı mülkiyet veya elbirliği mülkiyeti ile sahip olunan taşınır ya da taşınmaz mallardaki ortaklığa son vermeyi amaçlayan, her ortağın tek başına açabileceği bir haktır. Gelin, kimsenin rızası gerekmeksizin mülkiyeti bireysel hale getiren bu önemli dava türünü adım adım inceleyelim.
İzale-i Şüyu (Ortaklığın Giderilmesi) Davası Nedir?
Ortaklığın giderilmesi davası, en basit tanımıyla, birden fazla kişinin ortak olduğu bir mal üzerindeki birlikteliği sona erdirme davasıdır. Paydaşlar, malın nasıl paylaşılacağı konusunda anlaşamadıklarında, içlerinden herhangi biri Sulh Hukuk Mahkemesi'ne başvurarak bu davayı açabilir. Davanın temel amacı, ortak mülkiyeti sonlandırarak her bir hak sahibinin kendi payını almasını ve mülkiyet üzerinde tek başına tasarruf etmesini sağlamaktır. Bu süreç, Türk Medeni Kanunu'nun ilgili maddeleriyle güvence altına alınmıştır.
Paylı Mülkiyet ve Elbirliği Mülkiyeti Arasındaki Fark Nedir?
Bu davayı anlamak için iki temel mülkiyet türünü bilmek gerekir:
- Paylı Mülkiyet: Bu mülkiyet türünde, mal üzerinde her bir ortağın belirli ve matematiksel olarak ifade edilebilen bir payı (1/2, 1/4 gibi) vardır. Her ortak, kendi payı üzerinde hukuki işlem yapabilir.
- Elbirliği Mülkiyeti: Genellikle miras yoluyla oluşan bu mülkiyet türünde ise ortakların belirli payları yoktur. Ortaklar, malın tamamı üzerinde birlikte hak sahibidir ve tek başlarına tasarruf edemezler. Bir işlem yapılabilmesi için tüm ortakların oy birliği gerekir. İzale-i şüyu davası açılmadan önce, elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete çevrilmesi gerekebilir.
Ortaklığın Giderilmesi Davasını Kimler Açabilir?
Paylı veya elbirliği mülkiyetine konu olan mal üzerindeki paydaşlardan veya ortaklardan her biri, diğer ortakların rızasını almaksızın tek başına bu davayı açma hakkına sahiptir. Kısacası, malda küçük bir payınız dahi olsa, ortaklığın bitirilmesini talep edebilirsiniz. Davacı, ortaklardan biri olurken; davalı, davanın açıldığı tarihte paydaş olan diğer tüm ortaklardır.
İzale-i Şüyu Davası Nasıl Açılır? Adım Adım Süreç
Ortaklığın giderilmesi davası, belirli adımları takip eden teknik bir süreçtir. İşte genel hatlarıyla dava süreci:
1. Görevli ve Yetkili Mahkeme
Bu davalarda görevli mahkeme, Sulh Hukuk Mahkemesi'dir. Yetkili mahkeme ise, davaya konu olan mal taşınmaz ise (ev, arsa vb.), taşınmazın bulunduğu yerdeki Sulh Hukuk Mahkemesi'dir. Örneğin, Ankara'daki bir ev için dava Ankara Sulh Hukuk Mahkemesi'nde açılır.
2. Dava Dilekçesi ve Gerekli Belgeler
Süreç, usulüne uygun hazırlanmış bir dava dilekçesinin mahkemeye sunulmasıyla başlar. Dilekçede, davaya konu olan malın bilgileri, tüm ortakların (paydaşların) isim ve adresleri ile ortaklığın ne şekilde sonlandırılmasının talep edildiği açıkça belirtilmelidir. Dilekçeye ek olarak, tapu kaydı veya veraset ilamı gibi mülkiyet durumunu gösteren belgelerin de eklenmesi gerekir.
3. Yargılama ve Keşif Aşaması
Mahkeme, dava dilekçesini tüm davalılara (diğer ortaklara) tebliğ eder. Tarafların iddia ve savunmaları alındıktan sonra, hâkim genellikle malın başında bir keşif yapılmasına karar verir. Bilirkişi eşliğinde yapılan bu keşifte, malın değeri, bölünmeye uygun olup olmadığı gibi teknik konular tespit edilir.
Ortaklığın Giderilmesi Yöntemleri Nelerdir?
Mahkeme, ortaklığı sona erdirmek için temel olarak iki yönteme başvurur. Hâkim, öncelikle malın aynen taksiminin mümkün olup olmadığını araştırır. Bu yöntem, özellikle tarım arazileri gibi bölünebilir mülkler için değerlendirilir. Konuyla ilgili detaylı hukuki süreçler hakkında bilgi almak için T.C. Adalet Bakanlığı'nın ilgili kaynakları ve rehberleri incelenebilir.
Aynen Taksim Yoluyla Paylaşım
Eğer dava konusu mal, niteliği bozulmadan ve değer kaybetmeden paydaş sayısınca bölünebiliyorsa (örneğin, büyük bir arsanın parsellere ayrılması), mahkeme "aynen taksim" kararı verebilir. Bu kararın verilebilmesi için genellikle tüm paydaşların rızası veya malın bu paylaşıma elverişli olması gerekir. Ancak bu, özellikle kat mülkiyetli bir daire gibi mallarda pek mümkün olmaz.
Satış Yoluyla Paylaşım (Açık Artırma)
Malın bölünerek paylaştırılması mümkün değilse, mahkeme malın satılarak bedelinin paydaşlar arasında payları oranında dağıtılmasına karar verir. Bu, en sık karşılaşılan yöntemdir. Satış, genellikle icra müdürlüğü veya satış memurluğu aracılığıyla açık artırma (ihale) yoluyla gerçekleştirilir. İhaleye paydaşlar da dahil olmak üzere herkes katılabilir. Satıştan elde edilen para, mahkeme ve satış masrafları düşüldükten sonra tüm ortaklara hisseleri oranında ödenir.
Sonuç
İzale-i şüyu (ortaklığın giderilmesi) davası, ortak mülkiyetin getirdiği anlaşmazlıkları sona erdirmek için tasarlanmış etkili bir hukuki yoldur. Her ortağa tanınan bu hak, kimsenin bir mülke zorla bağlı kalmamasını sağlar. Süreç, dava dilekçesinin hazırlanmasından malın satışına veya bölünmesine kadar teknik detaylar içerdiğinden, hak kaybı yaşamamak adına bir avukattan profesyonel destek almak en doğru yaklaşım olacaktır. Bu rehber, sürecin ana hatlarını anlamanız için bir başlangıç noktası sunmaktadır.