Miras yoluyla kalan bir ev, birden fazla kişinin ortak olduğu bir arsa ya da hisseli bir tapu... Bu gibi durumlarda mülk üzerindeki ortaklığı yönetmek, zamanla karmaşık ve anlaşmazlıklara açık bir hale gelebilir. İşte tam bu noktada, paydaşlar arasındaki bu zorunlu birlikteliği yasal yollarla sona erdiren bir çözüm devreye girer: İzale-i şüyu davası. Halk arasında daha çok bilinen adıyla ortaklığın giderilmesi davası, paylı veya elbirliği mülkiyetine konu olan taşınır ya da taşınmaz mallardaki ortaklık durumunu sonlandırmayı amaçlayan hukuki bir süreçtir. Bu dava, herhangi bir ortağın tek başına talebiyle dahi başlatılabilir ve mülkün adil bir şekilde paydaşlar arasında bölüştürülmesini veya satılarak bedelinin dağıtılmasını sağlar. Peki, bu süreç tam olarak nasıl işler ve nelere dikkat etmek gerekir?
İzale-i Şüyu (Ortaklığın Giderilmesi) Tam Olarak Nedir?
İzale-i şüyu, kelime anlamı olarak "ortaklığın ortadan kaldırılması" demektir. Hukuki açıdan ise, birden fazla kişinin birlikte sahip olduğu bir mal üzerindeki paydaşlık durumunu sona erdirmeyi hedefler. Bu ortaklık iki şekilde olabilir:
- Paylı Mülkiyet: Her ortağın mal üzerindeki payının belirli bir oranla (örneğin 1/2, 1/4 gibi) belli olduğu mülkiyet türüdür.
- Elbirliği Mülkiyeti: Genellikle miras yoluyla ortaya çıkan ve ortakların belirli pay oranlarının olmadığı, malın tamamı üzerinde birlikte hak sahibi oldukları mülkiyet türüdür.
Her iki durumda da, paydaşlardan herhangi biri, diğerlerinin rızası olmasa bile bu davayı açarak ortaklığın sonlandırılmasını talep etme hakkına sahiptir. Bu hak, Türk Medeni Kanunu tarafından güvence altına alınmıştır ve kimse bir mülke zorla ortak kalmaya mecbur bırakılamaz.
Ortaklığın Giderilmesi Yöntemleri Nelerdir?
Mahkeme, ortaklığın giderilmesine karar verirken temelde iki farklı yöntem uygular. Davanın seyrini ve sonucunu belirleyen bu yöntemler, malın niteliğine ve tarafların taleplerine göre şekillenir.
1. Aynen Taksim Yoluyla Ortaklığın Giderilmesi
Aynen taksim, en basit tanımıyla malın fiziki olarak bölünerek paydaşlara payları oranında dağıtılmasıdır. Örneğin, 1000 metrekarelik bir arsanın iki eşit paydaşa 500'er metrekarelik iki ayrı parsel olarak bölünmesi aynen taksime bir örnektir. Ancak bu yöntemin uygulanabilmesi için bazı şartlar bulunur:
- Malın fiziki olarak bölünmeye elverişli olması gerekir. (Örn: Bir apartman dairesi fiziken bölünemezken, geniş bir tarla bölünebilir.)
- Bölünme sonucunda malın değerinde ciddi bir azalma olmamalıdır.
- İmar mevzuatı gibi yasal düzenlemelerin bu bölünmeye izin vermesi gerekir.
- Tüm paydaşlar aynen taksim konusunda hemfikir ise mahkeme bu yönde karar verir. Anlaşmazlık varsa, mahkeme bilirkişi aracılığıyla malın bölünebilir olup olmadığını tespit ettirir.
2. Satış Yoluyla Ortaklığın Giderilmesi
Eğer mal fiziki olarak bölünmeye uygun değilse veya aynen taksim durumunda değer kaybı yaşanacaksa, mahkeme malın satılarak bedelinin paydaşlar arasında payları oranında dağıtılmasına karar verir. Bu, izale-i şüyu davalarında en sık karşılaşılan yöntemdir. Satış işlemi, genellikle açık artırma usulüyle yapılır ve tüm paydaşlar da dahil olmak üzere herkes bu artırmaya katılabilir. Satıştan elde edilen gelir, mahkeme ve satış masrafları düşüldükten sonra kalan miktar, tapudaki hisse oranlarına göre tüm ortaklara ödenir.
İzale-i Şüyu Davası Süreci Nasıl İşler?
Ortaklığın giderilmesi davası, belirli adımlardan oluşan yapılandırılmış bir süreçtir.
- Dava Dilekçesi: Süreç, davayı açmak isteyen paydaşın bir avukat aracılığıyla veya şahsen hazırlayacağı dava dilekçesini mahkemeye sunmasıyla başlar. Dilekçede, davaya konu olan malın bilgileri ve tüm paydaşların kimlik ve adres bilgileri eksiksiz yer almalıdır.
- Görevli ve Yetkili Mahkeme: Bu davalarda görevli mahkeme Sulh Hukuk Mahkemesi'dir. Yetkili mahkeme ise taşınmazın bulunduğu yerdeki mahkemedir.
- Yargılama Aşaması: Mahkeme, tüm paydaşlara tebligat göndererek davadan haberdar eder. Ardından malın mevcut durumunu, değerini ve aynen taksim edilip edilemeyeceğini tespit etmek üzere bir bilirkişi atar. Bilirkişi raporu mahkemeye sunulduktan sonra tarafların beyanları alınır.
- Karar ve Satış: Mahkeme, toplanan deliller ve bilirkişi raporu ışığında ya aynen taksime ya da satış yoluyla ortaklığın giderilmesine karar verir. Karar kesinleştikten sonra satış kararı verilmişse dosya, satış işlemlerini yürütmesi için Satış Memurluğu'na gönderilir. Satış Memurluğu, açık artırma için tarih belirler ve satış gerçekleşir.
Sıkça Sorulan Sorular
İzale-i şüyu davası ne kadar sürer?
Davanın süresi; paydaş sayısına, malın niteliğine, mahkemenin iş yoğunluğuna ve tebligat süreçlerine göre değişmekle birlikte genellikle 1 ila 2 yıl arasında sürebilmektedir.
Dava masraflarını kim öder?
Yargılama giderleri ve avukatlık ücretleri, davanın sonunda tüm paydaşlara hisseleri oranında paylaştırılır. Yani davayı kimin açtığından bağımsız olarak, masraflar tüm ortaklar tarafından karşılanır.
Paydaşlardan biri malı satın almak istemezse ne olur?
Bir paydaşın satışa karşı çıkması davayı engellemez. Mülkiyet hakkı gereği hiçbir ortak, ortaklığı sürdürmeye zorlanamaz. Mahkeme, satış kararı verdiğinde bu karar tüm paydaşlar için bağlayıcıdır.
Sonuç
İzale-i şüyu (ortaklığın giderilmesi) davası, hisseli mülkiyetten kaynaklanan anlaşmazlıkları sona erdirmek için etkili ve adil bir yasal yoldur. Süreç karmaşık gibi görünse de, temel amacı paydaşlar arasındaki belirsizliği ortadan kaldırarak her bir ortağın kendi payına düşen hakkı almasını sağlamaktır. Payların fiziken bölünmesi (aynen taksim) veya mülkün satılarak bedelinin paylaşılması (satış yoluyla giderilmesi) gibi yöntemlerle, kangren haline gelmiş ortaklık sorunlarına kesin bir çözüm sunar. Eğer siz de benzer bir durumla karşı karşıyaysanız, bir hukuk uzmanından destek alarak süreci başlatabilir ve mülk üzerindeki hakkınızı netleştirebilirsiniz.