Toplumların temel yapı taşlarından biri olan ifade özgürlüğü, şüphesiz en değerli anayasal haklardan biridir. Ancak bu özgürlüğün sınırları nerede başlar, nerede biter? İşte bu sorunun en karmaşık cevaplarından biri, müstehcenlik kavramı ve müstehcenlik hukuku alanında karşımıza çıkar. Sanat, edebiyat ve kişisel ifade biçimleri ile kamu ahlakını koruma amacı arasındaki ince çizgiyi belirleyen bu hukuki düzenlemeler, özellikle Türk Ceza Kanunu (TCK) çerçevesinde netleştirilmiştir. Peki, bu denge nasıl kurulur ve hukuk, müstehcenliği nasıl tanımlar?
Müstehcenlik Nedir? Hukuki Tanımı ve Kapsamı
Gündelik dilde "ayıp" veya "açık saçık" olarak nitelendirilen kavramlar, hukuki bir zemine oturduğunda çok daha hassas bir tanıma ihtiyaç duyar. Türk Dil Kurumu'na göre müstehcen, "edep ve ahlaka aykırı, açık saçık" anlamına gelir. Ancak hukuk, bu tanımı olduğu gibi almaz. Hukuki açıdan bir içeriğin müstehcen kabul edilmesi için, genel ahlak kurallarını, edep ve ar duygusunu ağır bir şekilde ihlal etmesi ve cinsel arzuları tahrik etme amacı taşıması gibi unsurlar aranır. Yani her cinsel içerik, hukuken müstehcen sayılmaz. Değerlendirme; içeriğin sunuluş biçimi, hedef kitlesi, sanatsal veya bilimsel bir değer taşıyıp taşımadığı gibi birçok faktöre bağlıdır.
Türk Hukukunda Müstehcenlik Suçu: TCK Madde 226
Türkiye'de müstehcenlik suçu ve cezaları, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun 226. maddesinde düzenlenmiştir. Bu madde, hem çocukları korumayı hem de müstehcen içeriklerin alenileşmesini kontrol altında tutmayı amaçlar. Maddenin farklı fıkraları, suçun farklı boyutlarını ele alır.
Suçun Unsurları Nelerdir?
TCK 226'ya göre müstehcenlik suçunun oluşması için belirli eylemlerin gerçekleşmesi gerekir. Bunlar genel olarak şunlardır:
- Müstehcen ürünlerin (yazı, ses, görüntü) üretimi, satışı, kiralanması, depolanması veya ithal edilmesi.
- Bu ürünlerin alenen sergilenmesi, okunması, dinletilmesi veya içeriğinin basın ve yayın yoluyla yayılması.
- Çocukların bu tür içeriklere ulaşmasının sağlanması veya bu içeriklerin üretiminde çocukların kullanılması.
Bu eylemlerin kasıtlı olarak, yani bilerek ve istenerek yapılması suçun manevi unsurunu oluşturur.
"Aleniyet" ve "Çocukların Korunması" İlkeleri
Kanun, müstehcenliğe karşı tutumunda iki temel ilkeyi öne çıkarır: aleniyet (herkese açık olma) ve çocukların korunması. Bir içeriğin müstehcen olarak cezalandırılabilmesi için genellikle umuma açık bir şekilde sergilenmesi gerekir. Ancak söz konusu çocuklar olduğunda, kanun çok daha korumacı bir tavır sergiler. Çocuklara yönelik müstehcen içerikler, aleniyet şartı aranmaksızın çok daha ağır cezalarla yaptırıma tabi tutulur. Bu, kanunun öncelikli hedefinin gelecek nesillerin zihinsel ve ahlaki gelişimini korumak olduğunu gösterir.
Sanat ve Bilim Eserleri İstisnası
TCK 226. maddesinin en kritik noktalarından biri, sanat ve bilim eserlerine tanıdığı istisnadır. Maddenin son fıkrası, "sanat veya bilim eseri" niteliği taşıyan içeriklerin bu suç kapsamında değerlendirilemeyeceğini belirtir. Bu istisna, ifade özgürlüğü ile müstehcenlik arasındaki dengeyi kuran en önemli mekanizmadır. Bir eserin sanatsal veya bilimsel olup olmadığına karar verilirken, bilirkişi raporları ve mahkemenin bütünsel değerlendirmesi esas alınır. Bu sayede, sanatın ve bilimin özgürce gelişiminin önü açılmaya çalışılır.
İfade Özgürlüğü ve Yargı Kararları
Anayasa'nın 26. ve 27. maddeleri ile güvence altına alınan ifade, sanat ve bilim özgürlüğü mutlaktır ancak sınırsız değildir. Müstehcenlik düzenlemeleri, bu özgürlüğün "genel ahlakın korunması" amacıyla sınırlandırıldığı meşru alanlardan biridir. Yargıtay kararları incelendiğinde, mahkemelerin bir içeriği değerlendirirken katı bir tanım yapmak yerine; eserin bütününe, yaratıldığı bağlama, hedef kitlesine ve sanatsal değerine baktığı görülmektedir. Bu dinamik yaklaşım, toplumun değişen ahlak anlayışına ve sanatın evrilen doğasına uyum sağlamayı amaçlar.
Sonuç
Sonuç olarak, ifade özgürlüğü ile müstehcenlik arasındaki çizgi, keskin ve sabit bir hat değildir. Bu çizgi; kanunlar, toplumsal değerler, sanatsal ve bilimsel ölçütler ve yargı kararlarıyla sürekli yeniden çizilen dinamik bir alandır. Müstehcenlik hukuku, bir yandan kamu ahlakını ve özellikle çocukları koruma görevini üstlenirken, diğer yandan sanatın, bilimin ve ifadenin özgürce var olabileceği bir alan yaratmaya çalışır. Bu hassas dengeyi anlamak, hem hak ve özgürlüklerimizin bilincinde olmak hem de toplumsal sorumluluklarımızı kavramak açısından büyük önem taşır.