Erken çocukluk eğitiminde uygulanan yaklaşımlar, çocukların gelişimini ve öğrenme süreçlerini derinden etkiler. Bu yaklaşımlardan ikisi, özellikle eğitimciler ve ebeveynler arasında sıkça karşılaştırılan Gems (genellikle Reggio Emilia felsefesinden ilham alan uygulamaları barındırır) ve HighScope programlarıdır. Her iki model de çocuk merkezli bir öğrenme ortamı sunsa da, altında yatan felsefi temeller, öğretmen rolü ve çocuk merkezlilik anlayışları açısından belirgin farklılıklar gösterir. Bu makalede, iki yaklaşım arasındaki anahtar felsefi farkları ve bunların pratik uygulamalara nasıl yansıdığını detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
Gems Yaklaşımının Felsefi Temelleri
Gems okulları genellikle İtalya'nın Reggio Emilia bölgesinde geliştirilen eğitim felsefesini benimser veya ondan önemli ölçüde ilham alır. Reggio Emilia yaklaşımı, çocuğun doğuştan meraklı, yetenekli ve öğrenmeye hevesli olduğuna dair güçlü bir inanca dayanır. Bu felsefede, çocuk bilgiye aktif olarak yapıcı bir şekilde katılır ve öğrenme süreci sosyal etkileşimlerle zenginleşir. “Yüz Dil” kavramı, çocukların kendilerini ifade etmek için sayısız yola sahip olduğunu vurgular; çizim, heykel, müzik, drama gibi. Çevre, öğrenmenin “üçüncü öğretmeni” olarak kabul edilir ve öğrenme materyalleri, sanat stüdyoları (atelierler) büyük önem taşır.
Gems'te Öğretmen Rolü ve Çocuk Merkezlilik
- Öğretmen Rolü: Gems yaklaşımında öğretmen, bir kolaylaştırıcıdan çok daha fazlasıdır; bir gözlemci, dinleyici, belgeleyici, öğrenme deneyimlerinin bir araştırmacısı ve bir “provokatördür”. Öğretmen, çocukların ilgi alanlarını ve sorularını takip ederek, bu ilgileri derinlemesine projelere dönüştürmelerine yardımcı olur. Öğretmenler, çocukların keşiflerini belgeleyerek öğrenme sürecini görünür kılar.
- Çocuk Merkezlilik: Bu yaklaşım, çocukların öğrenme süreçlerinin ve konularının kendi meraklarından ve ilgi alanlarından doğal olarak ortaya çıkmasına dayanır. Müfredat, çocukların soruları ve keşifleriyle birlikte “ortaya çıkan” bir nitelik taşır. Çocuklar, kendi öğrenmelerini yönlendiren aktif katılımcılardır. Reggio Emilia yaklaşımı hakkında daha fazla bilgi edinin.
HighScope Yaklaşımının Felsefi Temelleri
HighScope yaklaşımı, 1960'larda Amerika Birleşik Devletleri'nde, çocukların aktif öğrenme deneyimleri aracılığıyla gelişimlerini desteklemeyi amaçlayan deneysel çalışmalardan doğmuştur. Piaget ve Vygotsky'nin teorilerinden beslenen HighScope, çocukların kendi öğrenme süreçlerini aktif olarak inşa ettikleri prensibine dayanır. Anahtar bileşenleri arasında “Planla-Yap-Değerlendir” (Plan-Do-Review) rutinleri ve “Temel Gelişim Göstergeleri” (Key Developmental Indicators - KDIs) bulunur. Bu göstergeler, çocukların bilişsel, sosyal ve fiziksel gelişim alanlarındaki ilerlemelerini izlemeye yardımcı olur.
HighScope'ta Öğretmen Rolü ve Çocuk Merkezlilik
- Öğretmen Rolü: HighScope öğretmenleri, çocukların öğrenmesini kolaylaştıran aktif katılımcılardır. Öğretmenler, çocukların “Planla-Yap-Değerlendir” sürecinde rehberlik eder, materyallerle etkileşim kurmalarına olanak tanır ve gelişimlerini desteklemek için ortamı düzenler. Gözlem ve değerlendirme, öğretmenlerin çocukların ihtiyaçlarını anlamalarına ve uygun desteği sağlamalarına yardımcı olan kritik araçlardır.
- Çocuk Merkezlilik: HighScope, çocukların kendi seçimlerini yapmalarına ve ilgi alanlarını takip etmelerine olanak tanıyan yapılandırılmış bir özgürlük sunar. “Planla-Yap-Değerlendir” rutini, çocukların kendi etkinliklerini planlamalarına, bunları uygulamalarına ve sonuçlarını değerlendirmelerine olanak tanır. Çocuklar aktif öğrenicilerdir, ancak bu aktiflik belirli bir çerçeve içinde gerçekleşir ve öğretmen tarafından dikkatle yönlendirilir. HighScope Eğitim Araştırma Vakfı'nı ziyaret edin.
Anahtar Felsefi Farklar ve Uygulamalara Yansımaları
Her iki yaklaşım da çocuk merkezli olsa da, felsefi kökenleri ve uygulama biçimleri onları birbirinden ayırır:
- Yapılandırma Düzeyi: HighScope, “Planla-Yap-Değerlendir” gibi belirli günlük rutinlerle ve Temel Gelişim Göstergeleriyle daha yapılandırılmış bir çerçeve sunarken, Gems (Reggio Emilia etkisiyle) daha çok emergent (ortaya çıkan) müfredata odaklanır ve öğrenme süreci genellikle çocukların anlık ilgi ve projelerinden beslenir.
- Öğretmen Yönlendirmesi: HighScope'ta öğretmen daha doğrudan bir rehber ve kolaylaştırıcı rolündeyken, Gems'te öğretmen daha çok bir ortak araştırmacı ve belgeleyici olarak hareket eder. Gems'teki öğretmen, öğrenme sürecini provoke ederken, HighScope'ta öğretmen, çocukların planlarını uygulamalarına yardımcı olur ve gözlem yoluyla gelişimlerini destekler.
- Müfredatın Kaynağı: HighScope'ta müfredat, belirlenmiş Temel Gelişim Göstergeleri ve günlük rutinler etrafında döner. Gems'te ise müfredat, çocukların ilgi alanlarından ve projelerinden dinamik olarak oluşur.
- İfade Biçimleri: Gems, “yüz dil” kavramıyla sanatsal ve yaratıcı ifade biçimlerine daha fazla vurgu yaparken, HighScope problem çözme, karar verme ve bağımsızlık gibi temel yaşam becerilerine odaklanır.
Sonuç
Hem Gems hem de HighScope yaklaşımları, çocukların aktif öğrenenler olduğu ve gelişimlerinin desteklenmesi gerektiği ortak paydasında buluşur. Ancak, felsefi kökenlerindeki farklılıklar, öğretmen rolü, müfredatın ortaya çıkışı ve çocuk merkezliliğin uygulanış biçimi açısından belirgin ayrımlar yaratır. Gems (Reggio Emilia ilhamlı), daha çok sanatsal ifadeye, projeye dayalı öğrenmeye ve öğretmenin bir araştırmacı rolüne odaklanırken; HighScope, aktif öğrenme rutinleri, seçim yapma özgürlüğü ve belirlenmiş gelişim göstergeleri aracılığıyla yapılandırılmış bir öğrenme deneyimi sunar. Her iki modelin de kendine özgü güçlü yönleri bulunmaktadır ve hangi yaklaşımın bir çocuk için en uygun olduğu, çocuğun bireysel ihtiyaçlarına ve ailelerin eğitim felsefesine bağlı olarak değişebilir.