Ticari hayatın vazgeçilmez ödeme araçları olan çek, senet (bono) gibi değerli evraklar, ne yazık ki her zaman sorunsuz bir şekilde tahsil edilemiyor. Ödenmeyen bir çek veya protesto olan bir bono ile karşılaştığınızda, alacağınızı tahsil etmek için başlatmanız gereken hukuki süreç, kendine özgü kuralları olan kambiyo davaları kapsamına girer. Peki, bu süreç nasıl işler ve haklarınızı korumak için hangi adımları atmalısınız? Bu yazıda, kambiyo senetlerine özgü takip yollarını ve dava sürecini adım adım, anlaşılır bir dille ele alacağız.
Kambiyo Senedi Nedir ve Türleri Nelerdir?
Kambiyo senetleri, kanunda sıkı şekil şartlarına bağlanmış, devredilebilir ve belirli bir para borcunu temsil eden kıymetli evraklardır. Bu belgelerin en önemli özelliği, alacaklıya genel mahkemelerde dava açmadan, daha hızlı bir yol olan icra takibi başlatma imkanı tanımasıdır. Ticari hayatta en sık karşılaşılan türleri şunlardır:
Çek
Bir bankaya hitaben yazılan ve üzerinde belirtilen tutarın, belirtilen kişiye (lehtara) ödenmesi için verilen bir ödeme emridir. Karşılıksız çıkması durumunda hukuki süreç başlar ve alacaklı, hem hukuki hem de cezai yollara başvurabilir.
Bono (Emre Muharrer Senet)
Halk arasında genellikle "senet" olarak bilinen bono, düzenleyenin (borçlunun) imzalayarak, belirli bir bedeli, belirli bir tarihte, belirli bir kişiye (lehtara) kayıtsız şartsız ödeme vaadini içeren bir belgedir. Vadesi geldiğinde ödenmemesi durumunda, alacaklı icra takibi başlatabilir.
Poliçe
Çek ve bonoya göre daha az kullanılan poliçe, üç taraflı bir ilişkiye dayanır. Düzenleyen (keşideci), bir başkasına (muhatap), belirli bir tutarı, üçüncü bir kişiye (lehtar) ödemesi için talimat verir. Poliçe de diğerleri gibi kambiyo senetlerine özgü takip hakkı tanır.
Kambiyo Senetlerine Özgü Takip Yolları
Kambiyo senedine dayalı bir alacağınız varsa, alacağınızı tahsil etmek için genel mahkemelerde yıllarca sürecek bir dava açmanıza gerek yoktur. Türk Ticaret Kanunu, bu senetlere "kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip" adı verilen özel ve hızlı bir icra takibi imkanı tanımıştır.
İcra Takibi Başlatma
Alacaklı, elindeki kambiyo senedinin aslı ve bir örneği ile birlikte yetkili icra dairesine başvurarak takibi başlatır. Bu takip talebinde, borçlunun bilgileri, alacak tutarı ve senedin detayları yer alır. İcra müdürlüğü, talebin usule uygun olduğunu tespit ettikten sonra borçluya bir "Ödeme Emri" gönderir.
Ödeme Emri ve İtiraz Süreci
Borçlu, kendisine tebliğ edilen ödeme emrine karşı iki temel hakkı kullanabilir:
- Ödeme: Ödeme emrinin tebliğinden itibaren 10 gün içinde borcunu icra dairesine ödeyebilir. Bu durumda takip sona erer.
- İtiraz: Borçlu, borca veya senetteki imzaya itiraz edebilir. Borca itirazını 5 gün içinde bir dilekçe ile icra mahkemesine bildirmelidir. İmzaya itiraz ise yine 5 gün içinde ayrıca ve açıkça yapılmalıdır. Usulüne uygun yapılan bir itiraz, icra takibini durdurur.
İtirazın ardından alacaklının, itirazın kaldırılması veya iptali için icra mahkemesinde dava açması gerekir. Mahkeme, itirazı haksız bulursa takibin devamına karar verir ve borçluyu %20'den az olmamak kaydıyla icra inkar tazminatına mahkum edebilir.
Kambiyo Davalarında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Kambiyo hukuku, şekil şartlarının ve sürelerin hayati önem taşıdığı teknik bir alandır. Hak kaybı yaşamamak için bazı kritik noktalara dikkat etmek gerekir.
Zamanaşımı Süreleri
Her kambiyo senedi için farklı zamanaşımı süreleri söz konusudur. Örneğin, bonolarda vade tarihinden itibaren alacaklının borçluya karşı takip hakkı 3 yıldır. Bu süreler kaçırıldığında, kambiyo senedine özgü hızlı takip yolu kullanılamaz ve alacağı ispat yükü ağırlaşır.
Yetkili Mahkeme ve İcra Dairesi
Takibin veya davanın nerede açılacağı kanunla belirlenmiştir. Genellikle borçlunun yerleşim yeri icra dairesi veya mahkemesi yetkilidir. Yetkisiz bir yerde işlem başlatmak, sürecin uzamasına ve ek masraflara yol açabilir.
Profesyonel Hukuki Destek
Kambiyo senetlerinden kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümü, usul ve esasa ilişkin pek çok detayı barındırır. Sürecin en başından itibaren bir avukattan profesyonel hukuki destek almak, olası hak kayıplarını önlemenin ve alacağınızı en hızlı ve etkili şekilde tahsil etmenin en güvenli yoludur. Üniversitelerin hukuk fakülteleri tarafından yayımlanan makaleler ve kaynaklar da konunun teorik altyapısını anlamak için faydalı olabilir.
Sonuç olarak, çek, bono ve poliçe gibi kambiyo senetleri, ticari hayata hız kazandıran güçlü araçlardır. Ancak bu gücün doğru ve etkili bir şekilde kullanılabilmesi, vadesi geldiğinde ödenmemeleri durumunda izlenecek hukuki sürecin doğru yönetilmesine bağlıdır. Süreçleri bilmek ve gerektiğinde uzman yardımı almak, sizi hem zaman kaybından hem de maddi zarardan koruyacaktır.