Hukuki haklarınızın ulusal düzeyde korunamadığını ve tüm çabalarınızın tükendiğini düşündüğünüz bir noktada, uluslararası bir mekanizma olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne bireysel başvuru yapmak önemli bir seçenektir. Bu süreç, birçok kişi için karmaşık ve göz korkutucu görünebilir. Ancak doğru adımları izleyerek ve süreci anlayarak etkili bir AİHM başvurusu yapmak mümkündür. Bu kılavuz, size bu yolda rehberlik etmek, temel kavramları açıklamak ve başvurunuzu nasıl hazırlayacağınıza dair pratik bilgiler sunmak için hazırlandı.
AİHM'e Başvuru Yapmadan Önce Bilinmesi Gereken Temel Şartlar
Başvuru formunu doldurmaya başlamadan önce, sürecin temel mantığını ve olmazsa olmaz kurallarını anlamak, başvurunuzun başarı şansını doğrudan etkiler. Aksi takdirde, emeğiniz ve zamanınız boşa gidebilir.
AİHM Nedir ve Görevi Nelerdir?
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Fransa'nın Strazburg şehrinde bulunan uluslararası bir mahkemedir. Temel görevi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne taraf olan devletlerin, sözleşmede güvence altına alınan hak ve özgürlüklere saygı göstermesini sağlamaktır. AİHM, bir temyiz mahkemesi değildir; yani ulusal mahkemelerin kararlarını bozmaz veya değiştirmez. Yalnızca, ulusal yargılama süreçlerinde Sözleşme'de belirtilen bir hakkın ihlal edilip edilmediğini denetler.
En Önemli Kural: İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi
AİHM'e başvurunun en temel ve katı kuralı budur. Bu kural, AİHM'e gitmeden önce, hakkınızın ihlal edildiği iddiasıyla ilgili olarak ülkenizdeki tüm etkili hukuki yolları denemiş olmanız gerektiği anlamına gelir. Türkiye özelinde bu, genellikle Yargıtay veya Danıştay gibi yüksek mahkeme süreçlerini tamamladıktan sonra, mutlaka Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yolunu kullanmış ve buradan da bir sonuç almış olmanız demektir. Anayasa Mahkemesi'ne başvurmadan doğrudan AİHM'e yapılan başvurular, bu kurala uyulmadığı için istisnasız olarak reddedilir.
Adım Adım AİHM Bireysel Başvuru Süreci
Tüm iç hukuk yollarını tükettiyseniz ve artık AİHM'e başvurmaya kararlıysanız, aşağıdaki adımları dikkatle izlemeniz gerekir.
1. Başvuru Formunu Edinme ve Doldurma
Başvurunuzu mutlaka AİHM'in resmi web sitesinden indireceğiniz güncel başvuru formunu kullanarak yapmalısınız. Eski veya eksik formlarla yapılan başvurular dikkate alınmaz. Formu, Mahkeme'nin resmi dillerinden (İngilizce veya Fransızca) birinde veya Sözleşme'ye taraf bir ülkenin resmi dilinde (Türkçe gibi) doldurabilirsiniz. Formu doldururken açık, net ve kronolojik bir anlatım kullanmalı, olayları ve şikayetlerinizi anlaşılır bir şekilde özetlemelisiniz. Başvuru formuna ve ilgili belgelere AİHM resmi başvuru portalından ulaşabilirsiniz.
2. Gerekli Belgelerin Hazırlanması
Başvuru formuna ek olarak, davanızı destekleyen tüm belgelerin birer kopyasını da göndermeniz gerekir. Bu belgeler genellikle şunları içerir:
- İç hukukta verilmiş tüm mahkeme kararlarının kopyaları (ilk derece, istinaf, Yargıtay/Danıştay ve Anayasa Mahkemesi kararları).
- Davanızla ilgili diğer önemli dilekçe, mektup ve kanıtların kopyaları.
- Kimliğinizi veya (tüzel kişiyseniz) temsil yetkinizi gösteren belgeler.
Önemli Not: AİHM'e belgelerin orijinallerini asla göndermeyin, çünkü Mahkeme belgeleri iade etmez.
3. Zamanlama Kritik: Başvuru Süresi
İç hukukta verilen nihai kararın (genellikle Anayasa Mahkemesi kararının) size veya avukatınıza tebliğ edildiği tarihten itibaren 4 ay içinde başvurunuzu AİHM'e posta yoluyla göndermiş olmanız gerekmektedir. Bu süre kesindir ve hak düşürücüdür. Posta damgasındaki tarih, başvuru tarihi olarak kabul edilir. Bu nedenle son günü beklememek hayati önem taşır.
Başvurunuzun Kabul Edilebilirlik Kriterleri Nelerdir?
AİHM'e yapılan her başvuru, esastan incelenmeden önce bir dizi kabul edilebilirlik kriterinden geçer. Başvuruların büyük bir çoğunluğu bu aşamada elenir.
Kimler Başvuru Yapabilir?
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde tanımlanan haklarının bir kamu otoritesi (devlet, belediye, bakanlık vb.) tarafından ihlal edildiğini düşünen tüm gerçek kişiler, tüzel kişiler (şirketler, dernekler) ve kişi grupları bireysel başvuru yapabilir.
Hangi Hak İhlalleri Kapsamdadır?
Başvurunuz, Sözleşme veya ek protokollerinde güvence altına alınan bir veya daha fazla hakka dayanmalıdır. Bunlar arasında yaşama hakkı, işkence yasağı, adil yargılanma hakkı, özel ve aile hayatına saygı hakkı, düşünce ve ifade özgürlüğü gibi temel haklar bulunur.
Sonuç
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne başvuru, dikkat ve özen gerektiren teknik bir süreçtir. İç hukuk yollarını eksiksiz tüketmek, 4 aylık başvuru süresine harfiyen uymak ve başvuru formunu talimatlara uygun, eksiksiz bir şekilde doldurmak, sürecin en kritik adımlarıdır. Bu adımların herhangi birindeki bir hata, başvurunuzun içeriği incelenmeden reddedilmesine neden olabilir. Bu kılavuzun, hak arama yolculuğunuzda size bir ışık tutmasını umuyoruz. Unutmayın ki bu rehber bilgilendirme amaçlı olup, hukuki bir danışmanlık niteliği taşımaz. Karmaşık durumlarda bir hukuk profesyonelinden destek almanız en doğru yaklaşım olacaktır.