Kamulaştırmasız El Atma Nedir ve Türleri Nelerdir?
Kamulaştırmasız el atma, Anayasa ile güvence altına alınmış mülkiyet hakkının idare tarafından ihlal edilmesi anlamına gelir. İdare, kamu yararı için özel mülkiyete ihtiyaç duyduğunda, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu çerçevesinde belirli usullere uymak ve mülkün bedelini peşin ödemek zorundadır. Bu yasal yola başvurulmadan mülke el konulması ise haksız bir fiildir. Yargıtay içtihatları ve uygulamada bu durum iki temel başlık altında incelenir:
H3: Fiili El Atma
Bu, en sık karşılaşılan türdür. İdarenin, herhangi bir yasal dayanak olmaksızın, mülk sahibinin arazisine fiziksel olarak müdahale etmesidir. Örnek olarak şunları sayabiliriz:
- Arsadan yol veya kanal geçirilmesi
- Araziye okul, hastane, park gibi kamusal yapılar inşa edilmesi
- Elektrik direği, su borusu veya doğal gaz hattı döşenmesi
- Arazinin şantiye alanı veya malzeme döküm sahası olarak kullanılması
Fiili el atmada, idarenin somut ve gözle görülür bir müdahalesi söz konusudur.
H3: Hukuki El Atma
Hukuki el atma, idarenin mülke fiziksel olarak müdahale etmediği ancak imar planları gibi idari işlemlerle mülk sahibinin tasarruf hakkını süresiz olarak kısıtladığı durumlardır. Örneğin, bir arazinin imar planında "yeşil alan", "park" veya "resmi kurum alanı" olarak ayrılması ve bu planın uzun yıllar boyunca uygulanmayarak kamulaştırma yapılmaması, mülk sahibinin arazisini satmasını, üzerinde yapı yapmasını veya kullanmasını engeller. Bu durum, mülkiyet hakkının özünü zedelediği için hukuki el atma olarak kabul edilir ve mülk sahibi tazminat talep etme hakkına sahip olur.
Haklarınız Nelerdir? Hangi Davaları Açabilirsiniz?
Kamulaştırmasız el atma durumuyla karşılaştığınızda kanun size önemli haklar tanımaktadır. Temelde iki tür dava yolu bulunmaktadır:
H3: Tazminat Davası (Bedel Tespiti ve Tescil)
En yaygın başvurulan yoldur. Bu davada, mülk sahibi, idarenin el attığı arazisinin bedelinin kendisine ödenmesini talep eder. Mahkeme, bilirkişiler aracılığıyla arazinin el atma tarihindeki rayiç değerini tespit eder ve bu bedelin faiziyle birlikte mülk sahibine ödenmesine karar verir. Tazminat ödendiğinde, el atılan kısmın mülkiyeti de ilgili idare adına tescil edilir. Yani, bir nevi "sonradan yapılan bir satış" işlemi gibi düşünebilirsiniz.
H3: El Atmanın Önlenmesi Davası (Müdahalenin Meni)
Bu dava ile mülkünüze yapılan haksız müdahalenin sonlandırılmasını ve arazinizin size geri verilmesini talep edebilirsiniz. Ancak bu yol her zaman mümkün değildir. Eğer idare, arazinize kalıcı ve sökülmesi zor bir yapı (yol, bina vb.) inşa etmişse, kamu yararı ve hizmetin devamlılığı ilkesi gereği mahkemeler genellikle el atmanın önlenmesi yerine tazminata hükmeder. Bu dava, daha çok müdahalenin yeni başladığı veya kalıcı bir yapı olmadığı durumlarda sonuç verir.
Kamulaştırmasız El Atma Davası Süreci Nasıl İşler?
Hakkınızı aramak için dava açmaya karar verdiğinizde, sürecin genel hatları şu şekildedir:
- Görevli ve Yetkili Mahkeme: Bu tür davalarda görevli mahkeme, taşınmazın bulunduğu yerdeki Asliye Hukuk Mahkemeleridir.
- Dava Açma Süresi: Fiili el atmalarda herhangi bir zamanaşımı veya hak düşürücü süre yoktur. Mülkünüze 30 yıl önce el atılmış olsa bile dava açma hakkınız devam eder. Hukuki el atmalarda ise durum daha farklı olup, imar planının kesinleşmesinden itibaren başlayan hak düşürücü süreler söz konusu olabilir. Bu nedenle hukuki destek almak kritik öneme sahiptir.
- Delillerin Toplanması: Davanızda haklılığınızı ispatlamak için tapu kaydı, el atmanın yapıldığına dair fotoğraflar ve videolar, keşif, tanık beyanları ve bilirkişi raporları gibi delillere ihtiyacınız olacaktır.
Bu süreçlerin karmaşıklığı ve hukuki detayları nedeniyle, alanında uzman bir avukattan destek almanız, hak kaybı yaşamanızı önleyecektir. Konuyla ilgili emsal kararları incelemek isterseniz, T.C. Yargıtay Başkanlığı'nın sitesindeki içtihatlardan faydalanabilirsiniz.
Sonuç: Mülkiyet Hakkınız Kutsaldır, Hakkınızı Arayın
Kamulaştırmasız el atma, mülkiyet hakkınıza yönelik açık bir ihlaldir ve sizi çaresiz bırakmaz. İdarenin usulsüz işlemine karşı kanunlar sizi korumaktadır. Arazinize izinsiz bir müdahale olduğunu düşünüyorsanız, durumun fiili mi yoksa hukuki mi el atma olduğunu tespit etmek, doğru dava yolunu seçmek ve süreci en doğru şekilde yönetmek için vakit kaybetmeden profesyonel bir hukuki danışmanlık almalısınız. Unutmayın, mülkiyet hakkı Anayasal bir güvencedir ve bu hakkı korumak için gerekli adımları atmak en doğal hakkınızdır.