Eğitim dünyasında, öğrencilerin sadece bilgiyi ezberlemekle kalmayıp, onu gerçekten anlamaları ve farklı bağlamlarda kullanabilmeleri giderek daha fazla önem kazanmaktadır. İşte tam da bu noktada, Grant Wiggins ve Jay McTighe tarafından geliştirilen Understanding by Design (UbD) yaklaşımı devreye girer. UbD, eğitim programlarının ve derslerin "tersine tasarım" prensibiyle, yani hedeflenen sonuçlardan başlayarak planlanması gerektiğini savunur. Bu felsefenin merkezinde, öğrencilerin neyi anlamalarını istediğimiz ve bu anlamayı nasıl kanıtlayacakları sorusu yatar. Dolayısıyla, Anlamaya Dayalı Değerlendirme sürecinde etkili kanıt toplama stratejileri, müfredatın başarısı için hayati bir rol oynar.
UbD Nedir ve Neden Önemlidir?
UbD, adından da anlaşılacağı gibi, "anlamaya" odaklanan bir eğitim çerçevesidir. Geleneksel yaklaşımların aksine, öğretimin sonundan, yani öğrencilerin öğrenme sonunda neleri başarabilmeleri gerektiği ve bu başarılarını nasıl göstereceklerinden başlar. Bu yaklaşım, öğretim tasarımını daha amaç odaklı ve öğrenci merkezli hale getirir.
Tersine Tasarım (Backward Design) Prensibi
UbD'nin kalbinde "Tersine Tasarım" adı verilen üç aşamalı bir süreç bulunur:
- Aşama 1: İstenen Sonuçları Belirleme – Öğrencilerin neyi bilmeleri, anlamaları ve yapabilmeleri gerektiği net bir şekilde tanımlanır. Büyük fikirler ve temel sorular bu aşamada öne çıkar.
- Aşama 2: Kabul Edilebilir Kanıtı Belirleme – Öğrencilerin bu anlama ve becerileri gösterdiklerine dair hangi kanıtların toplanacağına karar verilir. Bu makalenin odak noktası tam da burasıdır.
- Aşama 3: Öğrenme Deneyimleri ve Öğretimi Planlama – Öğrencilerin istenen sonuçlara ulaşmalarını sağlayacak öğrenme etkinlikleri ve öğretim stratejileri tasarlanır.
Bu sıralama, eğitmenlerin derslerini ve değerlendirme araçlarını, öğrencilerin derinlemesine anlamalarına gerçekten katkıda bulunacak şekilde hizalamalarına yardımcı olur. UbD hakkında daha fazla bilgi edinmek için Edutopia'nın bu konudaki kaynaklarına göz atabilirsiniz.
UbD'de Kanıt Toplamanın Temel Prensipleri
UbD'de kanıt toplama, sadece notlandırma veya sınıflandırma amacı taşımaz; aynı zamanda öğretimi geliştirmek ve öğrencinin öğrenme yolculuğuna rehberlik etmek içindir. Bu süreçte dikkat edilmesi gereken bazı temel prensipler vardır:
1. Kapsamlı Değerlendirme
Anlama, tek bir doğru cevapla sınırlı değildir. Bu nedenle, öğrencilerin bilgisini, becerilerini ve kavramsal anlamalarını farklı yollarla gösterdikleri geniş bir yelpazede kanıt toplanmalıdır. Sadece çoktan seçmeli testlerle yetinmek, derinlemesine anlamayı ölçmek için yetersiz kalır.
2. Geçerlilik ve Güvenilirlik
Toplanan kanıtın, gerçekten ölçmek istenen şeyi ölçtüğünden (geçerlilik) ve farklı zamanlarda veya koşullarda tutarlı sonuçlar verdiğinden (güvenilirlik) emin olunmalıdır. Bir değerlendirme aracı, öğrencinin gerçek anlamını yansıtmıyorsa değeri düşüktür.
Etkili Kanıt Toplama Stratejileri
UbD felsefesiyle uyumlu, öğrencilerin anlamalarını kapsamlı bir şekilde gösterebilecekleri çeşitli kanıt toplama stratejileri mevcuttur:
1. Performans Görevleri (Performance Tasks)
Bunlar, öğrencilerin bilgi ve becerilerini gerçek dünya bağlamlarında uygulamalarını gerektiren otantik değerlendirmelerdir. Projeler, sunumlar, deneyler, simülasyonlar, problem çözme senaryoları bu kategoriye girer. Örneğin, öğrencilerden bir mühendis gibi bir köprü tasarlamaları veya bir tarihçi gibi belirli bir olayı analiz etmeleri istenebilir. Performans görevleri, öğrencilerin transfer edilebilir becerilerini ve karmaşık düşünme yeteneklerini ortaya koymalarına olanak tanır. Bu görevleri değerlendirmek için genellikle rubrikler kullanılır.
2. Objektif Testler ve Quizler
Çoktan seçmeli, kısa cevaplı veya doğru/yanlış formatındaki geleneksel testler ve quizler de UbD çerçevesinde yer bulur. Ancak bunların amacı, temel bilgi ve kavramsal anlamaları ölçmektir. Derinlemesine anlamayı ölçmede sınırlı kalsalar da, belirli bilgilerin ve temel becerilerin edinildiğine dair hızlı ve etkili kanıt sağlarlar. Genellikle performans görevlerini destekleyici niteliktedirler.
3. Öğrenci Öz Değerlendirme ve Akran Değerlendirme
Öğrencilerin kendi öğrenme süreçleri hakkında düşünmelerini ve akranlarının çalışmalarına yapıcı geri bildirim vermelerini teşvik eden stratejilerdir. Bu, öğrencilerin üst bilişsel becerilerini geliştirir, sorumluluk almalarını sağlar ve kendi öğrenme hedeflerini anlamalarına yardımcı olur. Değerlendirme rubrikleri veya kontrol listeleri bu süreçte rehberlik edebilir.
4. Portfolyolar
Portfolyolar, öğrencilerin zaman içindeki gelişimlerini, en iyi çalışmalarını ve belirli öğrenme hedeflerine ulaşma becerilerini sergiledikleri derlenmiş belgelerdir. İçerisinde projeler, yazılı ödevler, sanatsal çalışmalar, yansıtma yazıları ve hatta performans görevlerinin kayıtları bulunabilir. Portfolyolar, öğrencinin öğrenme yolculuğuna dair zengin ve kapsamlı bir bakış sunar.
5. Gözlemler ve Anektod Kayıtları
Öğretmenlerin sınıf içi etkileşimleri, grup çalışmalarını, problem çözme yaklaşımlarını ve öğrencilerin derslere katılımlarını sistematik olarak gözlemleyerek not almasıdır. Bu anektod kayıtları, öğrencilerin anlama düzeyleri, strateji kullanımları ve tutumları hakkında değerli nitel bilgiler sağlar. Özellikle sözlü iletişim, işbirliği ve problem çözme gibi becerilerin değerlendirilmesinde etkilidir.
Değerlendirme Verilerini Kullanma ve Geri Bildirim
Toplanan tüm bu kanıtlar, sadece bir not vermek için değil, aynı zamanda öğretimin etkinliğini değerlendirmek ve öğrencilere yapıcı geri bildirim sağlamak için kullanılmalıdır. Öğretmenler, toplanan verileri analiz ederek öğrencilerin hangi noktalarda güçlü olduğunu, hangi alanlarda desteğe ihtiyaç duyduğunu belirler. Bu geri bildirim, öğrencilerin eksiklerini gidermelerine ve anlamalarını derinleştirmelerine yardımcı olurken, öğretmenlerin de öğretim stratejilerini ve müfredatlarını sürekli iyileştirmelerini sağlar.
Sonuç
Anlamaya Dayalı Değerlendirme (UbD), eğitimin sadece bilgi aktarımı olmadığını, aynı zamanda derinlemesine anlamanın ve bilginin transfer edilebilirliğinin esas olduğunu vurgular. Bu çerçevede, öğrencilerin gerçek anlamlarını ortaya koyacak çeşitlilikte ve nitelikte kanıt toplama stratejileri kullanmak, müfredatın başarısı için kritik öneme sahiptir. Performans görevlerinden portfolyolara, gözlemlerden öz değerlendirmelere kadar geniş bir araç yelpazesi, öğrencilerin öğrenme yolculuklarını kapsamlı bir şekilde belgelemeye ve onlara gelişimleri için anlamlı geri bildirimler sunmaya olanak tanır. UbD felsefesini benimsemek, hem öğrenciyi merkeze alan hem de sürekli gelişimi hedefleyen bir eğitim anlayışının temelini oluşturur.