Ülkenizdeki tüm yasal yolları denediniz ama hala hakkınızın ihlal edildiğini mi düşünüyorsunuz? İşte bu noktada, uluslararası bir hukuk mekanizması olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) devreye giriyor. Peki, bu önemli kapıyı çalmak için ne yapmak gerek? Karmaşık ve korkutucu görünen AİHM başvurusu nasıl yapılır sorusunun yanıtını bu rehberde, adım adım ve anlaşılır bir dille bulacaksınız. Bu süreç, titizlik ve doğru bilgi gerektirir; ancak doğru adımları izlediğinizde, sesinizi uluslararası arenada duyurmanız mümkündür.
AİHM Nedir ve Görevi Nelerdir?
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa Konseyi'ne bağlı olarak 1959'da kurulmuş uluslararası bir mahkemedir. Temel görevi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne taraf olan devletlerin, sözleşmede güvence altına alınan hak ve özgürlüklere saygı göstermesini sağlamaktır. Yani AİHM, bireylerin devletlerine karşı hak ihlali iddialarını inceleyen bir üst denetim merciidir. Mahkeme, Sözleşme'de yer alan yaşama hakkı, adil yargılanma hakkı, ifade özgürlüğü, özel hayata saygı gibi temel hakların korunmasını hedefler. Detaylı bilgi için AİHM'nin resmi web sitesini ziyaret edebilirsiniz.
AİHM Başvurusunun Olmazsa Olmazları: Başvuru Şartları
AİHM'e yapılan her başvuru doğrudan kabul edilmez. Mahkemenin başvurunuzu inceleyebilmesi için bazı katı kabul edilebilirlik kriterlerini karşılamanız gerekir. Bu şartları birer engel olarak değil, sürecin doğru işlemesi için birer kontrol noktası olarak görmek gerekir.
Kural 1: Önce İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi
Bu, en temel ve en önemli kuraldır. AİHM'e gitmeden önce, hakkınızı aramak için ülkenizdeki tüm etkili ve erişilebilir yasal yolları (ilk derece mahkemesi, istinaf, temyiz ve Türkiye için Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru gibi) denemiş ve sonuçlandırmış olmanız gerekir. AİHM, ulusal mahkemelerin yerine geçmez; yalnızca ulusal düzeyde çözülemeyen hak ihlallerini denetler.
Kural 2: Zamanlama Her Şeydir - 4 Aylık Başvuru Süresi
İç hukukta hakkınızdaki nihai kararın (örneğin Anayasa Mahkemesi kararının) size veya avukatınıza tebliğ edildiği tarihten itibaren 4 ay içinde AİHM'e başvurunuzu yapmış olmalısınız. Bu süre kesindir ve kaçırılması durumunda başvurunuz reddedilir. Unutmayın, bu süre eskiden 6 aydı ancak yapılan değişiklikle 4 aya indirildi.
Kural 3: Konu Dışına Çıkmayın - Sözleşme'de Güvence Altına Alınan Haklar
Şikayetiniz, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi veya ek protokollerinde güvence altına alınmış bir veya daha fazla hakla ilgili olmalıdır. Örneğin, komşunuzla yaşadığınız bir anlaşmazlık veya bir borç meselesi, doğrudan bir insan hakkı ihlali içermiyorsa AİHM'in konusu dışındadır.
Kural 4: Başrol Siz Olmalısınız - Doğrudan Mağduriyet İlkesi
İddia edilen hak ihlalinden bizzat ve doğrudan etkilenen kişi, yani mağdur olmanız gerekir. Başkası adına veya genel bir yasanın adaletsiz olduğunu düşündüğünüz için başvuru yapamazsınız. İhlalin doğrudan sizin hayatınıza etki etmiş olması şarttır.
AİHM Başvurusu Nasıl Yapılır? İşte Adım Adım Yol Haritası
Yukarıdaki şartları sağladığınızı düşünüyorsanız, başvuru sürecini başlatabilirsiniz. Süreci dikkatle takip etmek, başvurunuzun başarısı için kritik öneme sahiptir.
Adım 1: Resmi Başvuru Formunu Dikkatle Doldurun
Başvuru, AİHM'in resmi başvuru formu doldurularak yapılır. Bu form, Mahkeme'nin web sitesinden indirilebilir. Formu eksiksiz, okunaklı ve istenen tüm detayları içerecek şekilde doldurmalısınız. Olayların özetini, hangi hakkınızın ihlal edildiğini ve neden iç hukuk yollarının yetersiz kaldığını açıkça anlatmanız gerekir. Formu doldururken Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu'nun hazırladığı rehberlerden de faydalanabilirsiniz.
Adım 2: Kanıtlarınızı Toplayın - Gerekli Belgeler
Başvuru formuna, iddianızı destekleyen tüm belgelerin birer kopyasını eklemelisiniz. Bu belgeler şunları içerebilir:
- İç hukukta verilmiş tüm mahkeme kararları (ilk derece, istinaf, Yargıtay, Anayasa Mahkemesi kararları vb.)
- Dava dilekçeleriniz ve diğer ilgili yazışmalar
- Kimlik belgenizin fotokopisi
- Varsa avukatınız için yetki belgesi
Önemli Not: Asla belgelerin asıllarını göndermeyin, çünkü Mahkeme belgeleri geri iade etmez.
Adım 3: Mektubunuz Strasbourg'a Gidiyor - Başvurunun Gönderimi
Doldurduğunuz başvuru formunu ve eklediğiniz belgeleri posta yoluyla aşağıdaki adrese göndermeniz gerekmektedir. E-posta veya faks ile yapılan başvurular kabul edilmemektedir.
The Registrar
European Court of Human Rights
Council of Europe
F-67075 Strasbourg Cedex
FRANSA
Başvurumdan Sonra Beni Ne Bekliyor?
Başvurunuz Mahkeme'ye ulaştıktan sonra bir dosya numarası alır ve bir hakim tarafından ön incelemeye tabi tutulur. Eğer bariz bir kabul edilemezlik nedeni (süre aşımı, iç hukukun tüketilmemesi gibi) yoksa, dosyanız daha detaylı bir inceleme için kaydedilir. Bu süreçte Mahkeme, sizden ek bilgi veya belge isteyebilir ya da başvurunuzu ilgili devlete (Türkiye Cumhuriyeti'ne) bildirerek savunmasını talep edebilir. Süreç, dostane çözüm veya Mahkeme'nin bir ihlal kararı vermesiyle sonuçlanabilir. Bu sürecin oldukça uzun sürebileceğini bilmekte fayda var.
Sonuç
AİHM'e başvuru yapmak, uzun ve detaycı bir süreç olsa da temel hak ve özgürlüklerin korunması adına son derece değerli bir yoldur. Başarının anahtarı; iç hukuk yollarını eksiksiz tüketmek, 4 aylık süreyi kaçırmamak ve başvuru formunu gerekli tüm belgelerle birlikte titizlikle hazırlamaktır. Eğer haklı bir davanız olduğuna inanıyorsanız, bu uluslararası hukuk yolunu kullanmaktan çekinmeyin. Unutmayın, adalet arayışı sabır ve doğru adımlar gerektirir.